“Bérlin Yürüşü’ne Bir Baxış”
20.05.2023: Saat 4:00 Köln’den Bérlin’e sarı yola düşürük, bu gédişle 9-9:30’da Bérlin’de olarıq. Yalnız, arabamız gaz ile çalışır, otoyolda da gaz istasiyonu olmadığından gaz doldurmaq üçün yan-yörelere çıxmalıyıq; ilk tapdığımızın otomatı pozuqdur, intérnétden uzaqda olan başqasını tapıb oraya yollanırıq. İndi de yolu qarışdırınca istemeden biraz dolanmalı oluruq! Güneş her yana yayılıb artıq, yol qırağında bir dincelme yérinde saxlayıb, orada olan masanın üstünde yoldaşların getirdikleri ile gözel bir qaynaltı süfresi açırıq. Yéyen yéyir içen içir, déğinen de déğinir!
Yolboyu déyib gülerek telesmeden saat 12-ni géçmiş Bérlin’nin önemli simgelerinden olan “Siegessäule”-ye (Yéngi Direği’ne/Zefer Sutunu’na) biraz qalmış arabanı yürüşün yığınaq yérine düpbedüz géden yolun (17 Juni Bolvarı) üstünde saxlayıb, yaya oraya gédirik. Yolda gezginler (turistler) héç gözden eskik olmurlar, “Brandenburger Tor”-a yétişirik, démek eski Doğu Bérlin’e. Qefeler dolu, hefte sonu tetilinin dadını çıxardmaqda olan gencler, yaşlılar da yélatı (çerx, cüt teker) ile éle de yaya “Tiergarten” bağına sarı yoldadırlar. Eski Doğu Almanya’nın – Sosyalizmin – sembol arabaları olan “Trabi”-ler de gruplarla şeherde tur atmaqdadırlar, bir sırasının égzozundan çıxan pis qoxulu tüstü Rus “sosyalizmini” andırırsa da Bérlin’in dévrimcilik esintisi onu bastırır, Terbiz’in atılqanlığı gibi.
Yığınağa yaxın yolun qırağında iki-üç yurddaşımızı görürük, yanlarında çoxlu bayraq, plakard var. Kömek éleyib onları yığınağa daşıyırıq, saat 13:00 sularındadır, orada hazırlıqlar başlayaraq bayraqlar saplanır, plakardlar açılır. Qatılımcılar (iştirakçılar) yavaş-yavaş toplanmaya başlayırlar, birdenbire çox sayıda genc ellerinde Günéy bayraqlar ile “Humbold” Bilimyurdu’nun qarşısındakı “Böyük Fridriş” anıtının (héykelinin) yanındakı yéri doldurur.
Yürüş başlayır, 700-800 métirlik uzunluğunda géniş bir yoldur. Sloqanlar éşliğinde bi 15 deqiqeden sonra “Brandenbuger Tor”-un doğusunda qurulmuş ortabab bir sehnenin qarşısında toplanılır. Atılan şuarların bir çoxu tanış olmadığından ya da ağır basdığından gereken yanqıyı bulmur, özellikle anlaşılmaz qaba ingilisce olan. Arada, Beluçlar ile dayanışma üçün Tacikce (farsca) bir şuar da seslendirilir, ancaq bu da başarısız olur. Brüksél’de olan yürüşe (25.03.2023) qarşın burada hava yaz havası, yumuşaq güneş ışınlarının yayılması ile de daha canasiner olmuş. Brüksél mitingine qatılanların bir çoxu buraya gelmemişler, Erebler’den yalnız iki qonaq var, bunların bayrağı yoxdur, onların yérine bayraqları ile qatılan béş-altı kişi Beluç var. Bu döne, Günéy Azerbaycan adı ile daşınılan bayraq, yalnız Babek Qalası’nda dalqalandırılan bayraqdır, démek obir iki grup gelmemişler. Qaşqay, Günéy Türkmenistan, Xorasan Türkleri de öz “bayraq”-ları ile qatılmışlar. Qaşqay qatılımcıların sayısında bir artış görünmekdedir. Bütöv Azerbaycan bayaqları ile yanaşı birer İngiltere habéle Ukrayna bayrağı da görünmekdedir.
Milli Marş déye Elekber qızı Şövket’in seslendirdiği “Azerbaycan sensen menim ülviyetim şan-şohretim, …” mahnısı ile miting başlayır. Méydan böyükdür; qıraqdan gédenler, ister Almanlı ister yabancı, ilgi ile baxıb bilgi almaq isteyenleri de var. Bir cüt ortayaşı aşmış Alman yaxınlaşaraq soruşurlar: Bu hankı Azerbaycan’dır? Sorudan qonu üzre bilgili olduqları belli olur. Onlara Günéy’i anladıram. Kişi déyir: Men oraları gezmişem, Xorasan’a da gétmişem, ancaq bayraqları görünce dédim be Aliyév’in Azerbaycanı’dır; bilirem orada démokrasi yoxdur, bu yürüşün de ona qarşı olduğunu sanmışdım. Cavabında déyirem démokrasi göreceli (nisbi) bir olqudur, yére topluma göre değişik faktorlarla tanımlanar, harada démokrasi var? … Déyir: Burada, gör néce istediğiniz gibi, kimse qarışmadan miting géçirirsiz! Onu bağlamaq üçün déyirem sen de Azerbaycan’da yaşasan, burada bizim gibi, miting géçire bilersen! Dartışma devam édir, yanındakı qadın da herden danışığımıza qatılır, bilmirem neden menim danışığımı biraz “qıcıqlı” (qezebli) gibi alqılayırlar, olsun seslendirme biçiminden olsun, bu da arzuladığım, ancaq ölkemde olmayan démokrasinin yalandan savunduğum psikoloji bilincinin ters tepmesinden olsun gerek. Ne ise, bunun béle olmadığını açıqlayıb, tam tersi séverek onlar ile danışdığımı bildirirem. Danışığımız sürerken başqaları da bize qatılırlar, men daha çox Günéy üzre éle de fars basqısından danışıram. Bu arada birisi – tipinden érmeniye oxşadıram – Atatürk, M. E. Resulzade, Élçibey şekillerini görünce gelib soruşur: Aliyév’in şekili de burada var? Déyirem yoxdur; yox idi de, olmuşsa da men görmedim. Danışığımız qarşılıqlı anlaşma ile sona çatar-çatmaz bir araba yanaşır, içinden dörd-béş genc heresinin elinde bir-iki İ. Aliyév şekili yénir. Orada olan AzTv jurnalisti de bir başa onlardan film çekdirmeye, onları danışdırmaya başlayır. Yanımda olan dostlara déyirem: Umaram İlham Aliyév’in şekilini soruşan adam gétmiş olsun, yoxsa yalançı da çıxacayıq! Şekilleri daşıyan gencler bi 10-15 deqiqeden sonra geldikleri gibi yox olurlar, démek “réportaj” işi başarıyla sonlanmışdır. Öz-özüme déyirem bu işin kime ne yararı olabiler, bu Günéy Azerbaycan Milli Hereketi üçün zererden başqa déğil, onda Aliyév üçün ne anlam daşıyabiler? Mence héç, onun bu işden xeberi béle yoxdur. Ancaq, déyesen bu iş Günéy Azerbaycan’a zererli olsa da bir sıra yaltaqlara faydalıdır, onlar dövlet aparatından özlerine çıxar elde édirler.
Sehnede çıxışlar sürmekde, şekil-film çekenler, eski dostlarını yéniden görenler, yéni dostlar ile tanış olanlar, önemsedikleri siyasal mésajları daşıdıqları plakardlarla topluma çatdırmağa çalışanlar, bilgi alış-vérişinde olanlar, … da öz işlerindedirler. Qatılımcıların sayısı aşağı-yuxarı Brüksél’deki miting gibi olar, yalnız burada genclerin sayısı daha çoxdur. Bir de Köln’den getirilen Urmu Gölü ile bağlı bir néçe plakard da var.
Elimdeki plakard ile sehnenin sol yanında toplantıya doğru durmuşam, miting düzenleme qurulu (komitesi) üyesi olan dostlardan biri gelib, buyuruq tonu ile déyir: Gel bu yanda dur! Nedenini soruşuram, déyir: Orada şekil var onun qabağını alırsan. Arxama baxıram sehne direğinde bir néçe bayraq ile İlham Eliyév’in şekili asılıb, yél de bayraqları şekilin üstüne seribdir. Men o şekilin orda olmasını héç görmemişdim, déyirem: Şekilin qabağında durmamışam, gördüğün gibi bayraqlar üstün örtüb. Dostumuz téz işe başlayıb, şekili bayraqların elinden qurtarır. Men ise onun sayqısızca bir daha dédiğine aldırmadan yérimde dururam. Dostumuz, qaş-qabağı sallaq bi iki métir ileride qarşımda durur. Bir béş deqiqeden sonra qısıq dişler ile bir daha üstüme gelib, déyir: Gel bu yanda dur, …, yoxsa dostluğumuz pozular. Ona acıqla déyirem sen öz işinde ol,…, sen sehv édirsen, men istediğim yérde duraram. Durumu uzaqdan gören yaxından tanışlığımız olmayan başqa bir görevli mene yaxınlaşaraq danışmaq isteyir, men ise olan sayqısızlıqdan gerilmiş, ona héç danışmaq fürseti vérmirem, déyirem be ona arxa durmaq üçün gelibdir! Sonunda belli olur, bu menden yanadır, déyir: Héç kimin haqqı yoxdur, sene déye harda dur, istediğin yérde durabilersen. Üzür dillemeli oluram ….
Şekil asan dostum, sen işini (şekil asmağı) “leyaqetle” görmüşdün, şekilin görünmesi seni ilgilendirmemeli idi. Démek mitingin amaclarını aşan sorumluluq üstlenmeseydin daha yaqşı olardı, bélesine dostluqundan da maya qoymaya zorlanmazdın!
Yéri gelmişken déyelim: Siyasal ortamda ilişkiler kişisel (şexsi) düzéyden çıxıb, ilkeler (prensipler) temelinde olar, démek héç bir iş xala xatırı üçün görülmez. Siyasal bağlamda kişisel ilişkiler (dostluqlar) arxa planda yér alar, yoxsa işler bir yığınlıq (mehfil) ortamından ileri gétmez, bélesine siyasal anlayış kişisel dostluqların gereğidir, tersi ise géçersizdir.
Çıxışçılar sehnede sıra ile danışırlar. Türkce, İngilizce, Almanca, Tacikce (farsca) éşidilmekdedir. Almanca oxunan açıqlamada Héyder Aliyév uslubu ile Sovét doktirini temelinde “azerbaycançılıq, azerbaycanca”, bu doğrultuda “azerbaycan adı” gibi uydurma terimler de qullanılır. Burada “azerbaycan adı” déye “Türk adı”-ndan söz gédir – “ yéni doğulan uşaqlara azerbaycan adı qoymaq yasaqdır”. Bu qonu ile ilgili mitingden önce de uyarmışdım, anlaşılan éşiden qulaq yoxumuş. Üstelik bu términolojiler Sovét sömürge sistéminin ürünleridir, bu açıqlama Günéy Azerbaycan üzre olduğu üçün bunların qullanılması sosyolojik baxımdan yanlış éle de géçersizdir. Günéy Azerbaycan’da Türkler dillerine “azerbaycanca” yox Türkce, öz adlarına da “Türk adı” déyerler. Adlar bir ulusa, etnike, onların dillerine bağlı olar. Topraq, yurd adları özleri addırlar, adın adı olmaz. “Azerbaycan adı” olursa onda gerek “Terbiz adı”, “İstanbul adı”, “Urmiye adı”, “Daşkesen adı”, … da ola!
Tacikce danışanlar Ereb ile Beluçlar’dır. Bunlar öz dillerinde ya da bildikler her hankı bir dilde danışsaydılar siyasal açıdan daha anlamlı olub, fars sömürgeçilere de bir mésaj vérmiş olardılar. O dilde danışmaq ile onlar istemeseler de fars héjémonisine boyun eğib, bizleri de o yola iteleyirler. Unutmayalım, bizde kimlik davası dil ile başlayıb, hele de bu yataqda sürmekdedir. Bizde topraq dil ile kimlik qazanır, dilimiz olmayan yérlerde yurdlarımız da yox olur, İrevan’da olduğu gibi. Türkçe Türk’ün yurdudur.
Miting süresi ténor-yétenekli genc oxuyucu Ferhad Nişat özel yorumları ile milli mahnılarımızdan seslendirir. Onun orada oxuduğu “Azadlıq, Edalet, Milli Hökümet” parçası bir ilkdir. Sonda İtalianca-Türkce oxuduğu “Éy ana veten, …, Azerbaycan” böyük beğeni qazanır.
Sonuc:
Olumlu: Miting Brüksél’e göre daha düzenli géçirildi, ses düzeni, sehne aparıcılığı yaqşı idi. İran merkeziyetçi sloganları éle de Türkleri (bizi) sévmeyen axımların (cereyanların) söylemleri miting öncesinden qonu olmadığından yérsiz çekişmeler de yox idi. Özellikle qadınlar ile ilgili éşitlik temelli öz sloqanımızın (qadın kişi el-ele, zülmün başın ezmeye) seslenmesi ile belli çévreler terefinden şişirdilmiş (bold édilmiş) o gérici cinsiyetci özge şuar (qadın, yaşam, …) bir defelik zibilliğe atıldı. Günéy Azerbaycan qurtuluş yolunda bir daha öz varlığına, değerlerine söykenmeği başardı.
Olumsuz: Yéni oluşan işbirliği ortamında mitinge qatılmayanlar da var, onlara göre bir néçe nefer özbaşına miting qararı alıb, başqalarını da saymayaraq işi oldu-bitdiye getirmişler. Bununla yanaşı, Günéy Azerbaycan Milli Hereketi’ni belli güc odaqları ile ilişkilendirmeye çalışanların olduğu da söylenir. Azerbaycan Élliği (Cumhuriyeti) bizim parçalanmış vetenimiz, orada olan dövlet de öz dövletimizdir. Bize her türlü yardım étmesi onun milli görevi, bu da kişilerden (şexslerden) asılı déğil/olmamalıdır. Ne yazıq, 30 ilden beri döne-döne déyilmelere qarşın gereken kömeği görmemişik; örnek: Öğrenci oxutmaq, Günéylilere oturum ile dernek qurma haqqı, … Quzéy’de Günéy ile ilgili institutların olması gerekirken, aman birce kiçik topluluqdan!
Doğru, dövlet gerek Günéy’e yiye dura, yalnız Günéy Hereketi’ni hakimiyte bağlamaq ile bu iş olmaz. Günéy Azerbaycan Milli Hereketi xalqa dayalı bağımsız bir qurtuluş hereketidir, kimse onu ne satabiler ne de kimse onu satın alabiler. İ. Eliyév Azerbaycan’ın élbaşqanı (cumhurbaşqanı) dır, onun Günéy Hereketi’nin oluşumunda, gelişiminde héç bir qatqısı payı yoxdur; indi onu destekleyirse, biz de alqışlayırıq. Yalnız, Günéy Azerbaycan mitingleri YAP (Yéni Azerbaycan Partisi) mitingleri déğil, Eliyév’in şekillerinin orada qaldırılması yérsiz éle de anlamsızdır. Azerbaycan hakimiyetinin gereksiz qarışmaları (özüne bağlama çabaları) vaxtın DAK (Dünya Azerbaycanlılar Kongresi) örneğinde gözler qabağındadır, o qeder emek néce héç oldu, néce dağıldı.
Biz İ. Eliyév ile düşmen déğilik, gerekende arxasında durmağı da bilirik, ancaq her kim isteyir sévgiden ya da şirin görünmek üçün onun şekilini daşıyırken télévizyonlarda görüne, yaqşı olar bu amacla özel bir yürüş düzenleye, destek vérenler az olmaz! Ancaq dünya değişmiş, béle ucuz propaqandalar sökmür artıq. Seudi Erebistan da bir sürü quruluşlara parasal yardım édir, yalnız kimse ölke Kral’ının şekilini özü ile daşımır, Kral’ın da béle bir isteği yoxdur.
Günéy Azerbaycan Ulusal Dévinimi yiyesiz déğil, o zencirleri qıran, qurtuluşa géden yoldur.
Yaşasın Böyük Türk Ulusu!
Hilal
Köln, Almanya
10.06.2023
Bir yanıt yazın