Kazakistan-Çin İlişkilerinde Sınır Aşan Sular

Prof.Dr. Alaeddin Yalçınkaya

Kazakistan-Çin İlişkilerinde Sınır Aşan Sular

Sınır aşan sular, uluslararası hukukta asgari mutabakatın sağlanamadığı alanlardandır. Genellikle ikili veya bölgesel sözleşmelere konudur. Avrupa ülkeleri arasında Tuna, başarılı sözleşmelerin imzalanıp uygulandığı bir örnektir. Ancak Tuna’da da anlaşmazlıklar nüksedebilmektedir. Fırat ve Dicle konusunda, özellikle GAP projesini engellemek üzere kışkırtılan Suriye ve Irak’a karşı Türkiye’nin taahhütleri, ortak mutabakatları bulunmaktadır. Sorunun temelinde menba (nehrin doğduğu) ile mansap (uç) ülkeler arasındaki çıkar çatışması bulunmaktadır.

Doğu Türkistan’dan doğarak Kazakistan’da Balkaş Gölü’ne dökülen İli ile Obi’ye katıldıktan sonra Arktik kenarındaki Kara Deniz’e akan İrtiş nehirleri suları konusunda Kazakistan’ın sıkıntıları bulunmaktadır. Çin’in insafsızca suyu tüketmesi, Balkaş Gölü’nde kurumaya yol açmıştır. Ancak Kazakistan yönetimi sesini çıkaramamaktadır. Aynen Aral Gölü’nün kurumasında olduğu gibi sorun sadece Kazakistan’ı değil, bütün Türk dünyasını, hatta insanlığı ilgilendirmektedir.

Sınır aşan sular, uluslararası hukukta asgari mutabakatın sağlanamadığı alanlardandır. Genellikle ikili veya bölgesel sözleşmelere konudur. Avrupa ülkeleri arasında Tuna, başarılı sözleşmelerin imzalanıp uygulandığı bir örnektir. Ancak Tuna’da da anlaşmazlıklar nüksedebilmektedir. Fırat ve Dicle konusunda, özellikle GAP projesini engellemek üzere kışkırtılan Suriye ve Irak’a karşı Türkiye’nin taahhütleri, ortak mutabakatları bulunmaktadır. Sorunun temelinde menba (nehrin doğduğu) ile mansap (uç) ülkeler arasındaki çıkar çatışması bulunmaktadır. Doğu Türkistan’dan doğarak Kazakistan’da Balkaş Gölü’ne dökülen İli ile Obi’ye katıldıktan sonra Arktik kenarındaki Kara Deniz’e akan İrtiş nehirleri suları konusunda Kazakistan’ın sıkıntıları bulunmaktadır. Çin’in insafsızca suyu tüketmesi, Balkaş Gölü’nde kurumaya yol açmıştır. Ancak Kazakistan yönetimi sesini çıkaramamaktadır. Aynen Aral Gölü’nün kurumasında olduğu gibi sorun sadece Kazakistan’ı değil, bütün Türk dünyasını, hatta insanlığı ilgilendirmektedir. - image 3

Her iki nehrin doğduğu ve geçtiği yerler ile kollarının isimleri dahi bu kadim Türk yurdu hakkındaki gerçekleri teyit etmektedir. Çin anayasasındaki adıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) yerine resmi söylemlerde, hatta akademik çalışmalarda ısrarla sadece Sincan ismi kullanılmaktadır. Esasen Uygur, Türkistan, Türk kapsamındaki isimleri kullanmak Çin’de terörist faaliyet sayılmaktadır. Çin’in muhtemel “kışkırtılmasına” karşı Kazakistan’daki akademik  çalışmalarda da Doğu Türkistan isminin kullanımı âdetâ yasaklanmıştır.

İli ve İrtiş nehirleri ile kolları, Oğuz Kağan’dan (Alper Tunga, Afrasyab) beri nice destanların, masalların, hikayelerin yaşandığı, yeşerdiği bölgedir. Bu iki nehir birçok bakımdan Batı Türkistan’ın Ceyhun ve Seyhun (Amu Derya, Sırı Deya) nehirleri kabul edilir.  Kaşgarlı Mahmut divanında, İli’nin adı İla’dır. İl, devlet kökünden gelir. Kaz Suyu, İli’ye dökülen ırmaklardandır. Oğuz Kağan’ın kızının, nehrin kıyısına kale yaptırdığı için bu isim verildiği rivayet edilir. İli’nin ilk kaynağı Gulca bölgesindeki Tanrı Dağlarından, Narat’dan başlar. Iklık, Ösök, Kaş gibi ırmaklar, İli’yi oluşturur.

Sovyetler Birliği döneminde daha fazla pamuk üretimi için Ceyhun ve Seyhun nehirleri sularının insafsızca kullanılması, tek ürüne dayalı tarım ile arazinin çoraklaşması, aşırı ilaç ve sun’i gübre kullanımından dolayı Aral Gölü kurumuş, tuz/zehir kesmiştir. Benzer politikaları Çin, bu nehir suları için uygulamakta, Kazakistan yönetimi sesini çıkaramamaktadır. Hatta Kazakistan Cumhurbaşkanı, Çin’in Doğu Türkistan’dan ülkesine gelen nehirlerin sularını daha az kullanmaya zorlanamaycağını söylemek zorunda kalmıştır. “Sanki zorlama gücü mü var?” sorusu, önemlidir. Zaman zaman yumuşak tonlu uyarılar, Çin’i “kışkırttığı” için Kazak yönetimi ihtiyattan vazgeçemiyor. Hatta Balkaş Gölü’nün kuruması gerekçesi olarak nehir suları boyunca kanallardakı sızıntılardan bahsedildi. Pekin’e “hata bizde, kusur bizde, suç bizde” mesajı iletildi.

Öte yandan İrtiş’in geçtiği Kazakistan topraklarında nehrin suları bölgedeki sanayi tesisleri için hayati önem taşımaktadır. Bununla beraber bu nehir sularının azalması da bölge tarım ve sanayiini olumsuz etkilmektedir. Kazakistan yönetimi ise “ileri siyasi ve ekonomik ilişkileri” riske atmamak için özellikle kamuoyu nezdinde Çin’i rahatsız edecek, kışkırtacak söylemlerden kaçınmaktadır.

Sınır aşan sular, uluslararası hukukta asgari mutabakatın sağlanamadığı alanlardandır. Genellikle ikili veya bölgesel sözleşmelere konudur. Avrupa ülkeleri arasında Tuna, başarılı sözleşmelerin imzalanıp uygulandığı bir örnektir. Ancak Tuna’da da anlaşmazlıklar nüksedebilmektedir. Fırat ve Dicle konusunda, özellikle GAP projesini engellemek üzere kışkırtılan Suriye ve Irak’a karşı Türkiye’nin taahhütleri, ortak mutabakatları bulunmaktadır. Sorunun temelinde menba (nehrin doğduğu) ile mansap (uç) ülkeler arasındaki çıkar çatışması bulunmaktadır. Doğu Türkistan’dan doğarak Kazakistan’da Balkaş Gölü’ne dökülen İli ile Obi’ye katıldıktan sonra Arktik kenarındaki Kara Deniz’e akan İrtiş nehirleri suları konusunda Kazakistan’ın sıkıntıları bulunmaktadır. Çin’in insafsızca suyu tüketmesi, Balkaş Gölü’nde kurumaya yol açmıştır. Ancak Kazakistan yönetimi sesini çıkaramamaktadır. Aynen Aral Gölü’nün kurumasında olduğu gibi sorun sadece Kazakistan’ı değil, bütün Türk dünyasını, hatta insanlığı ilgilendirmektedir. - image 4

Rusya ile Çin arasında sıkışmış Kazakistan, temel politikalarda her iki dev komşusunu da idare etmeyi görev bilmektedir. Yılbaşındaki olayların mahiyeti henüz çözülememiş olmakla birlikte Kuzey Kazakistan, Rusya açısından sıradaki Kırım veya Dombas özelliği taşımaktadır. Buna karşın Çin, Kazakistan’ın toprak bütünlüğünü tanımakta, Rusların imalarına karşı çıkmaktadır. Bunun anlamı, Kazakistan’ın Doğu Türkistan veya Tayvan konusunda “kışkırtma”dan kaçınması gereğidir.

Kazakistan, Çin’e sadece petrol ve doğalgaz değil tarım ürünleri de satmakta, sanayi ürünleri almaktadır. Kuşak-Yol çerçevesinde Kazakistan’da devasa Çin yatırımları bulunmaktadır. Coğrafi olarak Çin’in yüzölçümü Kazakistan’ın yaklaşık 4 katıdır. Nüfusu ise 80 katı civarındadır. Kazakistan nüfusunun yaklaşık yedide birini Rusların oluşturması, ayrı bir hassasiyeti gerektirmektedir. Dünyada en zor ikamet prosedürlerinden olarak, bir Çinlinin Kazakistan’a yerleşebilmesi sayılır. Buna karşın Kazakistan şehrilerinde Çinli sayısı hızla artmaktadır ki bu durum Kazakları rahatsız etmektedir.

Çin ve Rusya arasındaki Kazakistan, bir anlamda kırk katır ve kırk satır arasında gidip gelmek demektir. Karaya kapalı (land-locked) vaziyetteki bu ülke, denize çıkışını da Çin üzerinden gerçekleştirecek projelerini uygulamaya geçirmektedir. Bunun anlamı Kazakistan’ın daha fazla Çin ejderhası kollarına  girmesidir. Rusya, geçen yüzyıl başında bu bölgeyi demir ağlarla kontrol altına almıştı. Çin ise boru hatlarıyla kuşatmış durumdadır. Kuşak-Yol kapsamındaki yollar ise kelepçe olarak gelmektedir. İşbirliği sözleşmelerinde üstün durumda olan Çin’in sinsi baskı-tehdit politikaları, birçok örnekte olduğu gibi yöneticileri self-sansürlü söylemlere mecbur bırakmaktadır. Rusya’nın “Yakın Çevresi” Türk cumhuriyetlerinde Çin nüfuzunun tırmanması, Moskova’yı rahatsız etmektedir. Ancak Ukrayna girdabı, Rusya’nın Çin’e göz yummasını takviye etmektedir.

Sınır aşan sular, uluslararası hukukta asgari mutabakatın sağlanamadığı alanlardandır. Genellikle ikili veya bölgesel sözleşmelere konudur. Avrupa ülkeleri arasında Tuna, başarılı sözleşmelerin imzalanıp uygulandığı bir örnektir. Ancak Tuna’da da anlaşmazlıklar nüksedebilmektedir. Fırat ve Dicle konusunda, özellikle GAP projesini engellemek üzere kışkırtılan Suriye ve Irak’a karşı Türkiye’nin taahhütleri, ortak mutabakatları bulunmaktadır. Sorunun temelinde menba (nehrin doğduğu) ile mansap (uç) ülkeler arasındaki çıkar çatışması bulunmaktadır. Doğu Türkistan’dan doğarak Kazakistan’da Balkaş Gölü’ne dökülen İli ile Obi’ye katıldıktan sonra Arktik kenarındaki Kara Deniz’e akan İrtiş nehirleri suları konusunda Kazakistan’ın sıkıntıları bulunmaktadır. Çin’in insafsızca suyu tüketmesi, Balkaş Gölü’nde kurumaya yol açmıştır. Ancak Kazakistan yönetimi sesini çıkaramamaktadır. Aynen Aral Gölü’nün kurumasında olduğu gibi sorun sadece Kazakistan’ı değil, bütün Türk dünyasını, hatta insanlığı ilgilendirmektedir. - image 5

Sınır aşan sular sorunu Kırgızistan ve Tacikistan’dan Özbekistan ve Türkmenistan üzerinden Kazakistan’a ulaşan/ulaşması gereken Ceyhun ve Seyhun nehirleri için de sözkonusudur. Türk Devletleri Teşkilatı nezdinde bu konuda hakkaniyet temelli bir sözleşmeye, ihtilaflı durumlarda çözüm komisyonuna ihtiyaç bulunmaktadır. Halen bu yüzden Türk cumhuriyetleri arasında çatışmalara varan anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Böyle bir teşebbüsün Aral’ı ihya etme yanında Balkaş’ın kurumasını önleme fonksiyonu da olacaktır. Birçok bölgede özellikle büyük güçler karşısında Türklerin hakları gaspedilirken diğer Türk devletleri sessiz kalmayı tercih etmektedir. Karabağ, Irak Türkmenleri, KKTC, Batı Trakya Türkleri, Doğu Türkistan… gibi sorunlar sadece o ülkeyi/halkını ilgilendirmektedir. Azerbaycan, Karabağ yüzünden kan ağlarken KKTC veya Batı Trakya Türkleri konusunda bir adım attığını bilmiyoruz. Dolayısıyla diğer devletler de Karabağ konusunda körleri, sağırları oynamaktadır. Balkaş Gölü, facia aşamasına gelmeden ve Kazakistan, Çin karşısında yalnız bırakılmadan bu gölün kurtarılması, muhtemel felaketlerin uluslararası zeminlerde de gündeme gelmesi gerekmektedir. Türk Devletleri Teşkilatı’na bu konuda önemli görevler düşmektedir.

[email protected]

twitter.com/alaeddinyalcink

Sınır aşan sular, uluslararası hukukta asgari mutabakatın sağlanamadığı alanlardandır. Genellikle ikili veya bölgesel sözleşmelere konudur. Avrupa ülkeleri arasında Tuna, başarılı sözleşmelerin imzalanıp uygulandığı bir örnektir. Ancak Tuna’da da anlaşmazlıklar nüksedebilmektedir. Fırat ve Dicle konusunda, özellikle GAP projesini engellemek üzere kışkırtılan Suriye ve Irak’a karşı Türkiye’nin taahhütleri, ortak mutabakatları bulunmaktadır. Sorunun temelinde menba (nehrin doğduğu) ile mansap (uç) ülkeler arasındaki çıkar çatışması bulunmaktadır. Doğu Türkistan’dan doğarak Kazakistan’da Balkaş Gölü’ne dökülen İli ile Obi’ye katıldıktan sonra Arktik kenarındaki Kara Deniz’e akan İrtiş nehirleri suları konusunda Kazakistan’ın sıkıntıları bulunmaktadır. Çin’in insafsızca suyu tüketmesi, Balkaş Gölü’nde kurumaya yol açmıştır. Ancak Kazakistan yönetimi sesini çıkaramamaktadır. Aynen Aral Gölü’nün kurumasında olduğu gibi sorun sadece Kazakistan’ı değil, bütün Türk dünyasını, hatta insanlığı ilgilendirmektedir. - kazakistan haritasi

GİRİŞ TARİHİ:

GÜNCELLEME:

Bu gibi içeriklerin devam etmesini istiyor, Akademik yayınları veya vatandaş gazeteciliği destekliyorsanız, maddi katkıda bulunabilirsiniz.

İçerik desteği, sponsorluk veya işbirliği teklifleri için bizimle irtibata geçebilirsiniz.

Alaeddin Yalçınkaya, 1961'de Elazığ'da doğdu. Adapazarı Ozanlar Lisesi ve İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden mezun oldu. 1987-1996 yılları arasında Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü'nde çalıştı. İ.Ü. Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde "Cemalettin Efgani ve Türk Siyasi Hayatı Üzerindeki Etkileri" konulu teziyle 1990’da Yüksek Lisans, “Sömürgecilik-Panislamizm Işığında Türkistan” başlıklı tezi ile 1995’te doktora eğitimini tamamladı.

1993-1994 yıllarında, New York University, Center for Middle Eastern Studies'de visiting scholar statüsüyle araştırmalarda bulundu. 1996’da Sakarya Üniversitesi’nde Yardımcı Doçent, 2000 yılında doçent, 2007’de Profesör olan Yalçınkaya, 2013 yılından beri Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesidir.

Yayınlanmış kitaplarından bazıları, "Yetmiş Yıllık Kriz: Sovyetler Birliği'nde Moskova - Türkler İlişkileri", "Almatı'dan Akmola'ya Kazakistanı'ın Başkenti", "Türk Cumhuriyetleri ve Petrol Boru Hatları", "Etnik Düğümlerden Küresel Kördüğüme Kafkasya'da Siyasi Gelişmeler" başlığını taşımaktadır.

Yalçınkaya, Sakarya, Kocaeli, Bahçeşehir, Marmara üniversiteleri ile İstanbul, Şükrü Balcı Polis MYO'nda Uluslararası İlişkiler, Uluslararası Hukuk, Uluslararası Örgütler, Diplomatik Yazışma Teknikleri, Bölgesel Dış Politika, Türk Dünyası ve Kafkasya, İnsan Hakları Hukuku gibi alanlarda lisans ve lisansüstü seviyesinde dersler vermiştir/vermektedir.

Evli ve iki çocuk babası olan Yalçınkaya, halen Marmara Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Başkanıdır.

Yorumlar

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bugün Gündem
  1. Cevap yazarken bu siteyi oluşturan arkadaşın üstüne gidilmiş üstüne gidilmesini doğru bulmuyor hatta bu sorulara arayış içerisine girmesini takdir ediyorum…

  2. Adalet; Hakka-Gerçeğe Hizmet? KUR’AN! Yüceler Yücesi Yaratıcı Güç, müthiş-muhteşem bir akışla çevirdiği bu dünyada, sistemini hak-adalet ilkeleri üzerine kurmuş. Zaten…

  3. Sadece (Bakara,136)ayeti ekleyerek ve içeriği olduğu gibi aynı bırakarak; (Peygamber(ler)in ALLAH’a Ortaklığı-Hadisler-KUR’AN) yazısı, yeni başlıkla kabul görür mü? Tüm ilgi-alâka,…

  4. Dünya Hayatı; Çoğaltma Yarışı? Ölüm?-KUR’AN?! (Mülk,2)”O, davranış ve eylem bakımından hanginizin daha güzel amel edeceğini-en güzel eseri kimin yapacağını belirlemek-sınamak…

  • ÜNİVERSİTENİN AMACI; DÜNYAYA GENİŞ AÇIDAN BAKABİLME ÖZELLİĞİ KAZANMIŞ İNSAN YETİŞTİRMEKTİR

    ÜNİVERSİTENİN AMACI; DÜNYAYA GENİŞ AÇIDAN BAKABİLME ÖZELLİĞİ KAZANMIŞ İNSAN YETİŞTİRMEKTİR

    Geçen hafta yüz yüze eğitimin gerekliği konusundaki “Diploma Kalitelerinin Zedelenmemesi için Yüz-Yüze Eğitim veya Eğitimi Yaz Dönemine Ötelenmesi Önerilebilir” başlıklı yazım sonrası Emekli eğitim emekçisi […]


  • KUR’AN’A ABDESTSİZ DOKUNULAMAZ MI?

    KUR’AN’A ABDESTSİZ DOKUNULAMAZ MI?

    Aşağıdaki takvim yaprağı, DİP takviminin 30 Mart 2023 tarihli yaprağıdır.Görüldüğü gibi DİB, Kur’an’ın kâğıda basılı haline abdestsiz dokunulamayacağını söylüyor.Bilgisayar, tablet, cep telefonu vs. elektronik cihazlar […]


  • Altın Manyaklığı Kitabı

    Altın Manyaklığı Kitabı

    Bülent ESİNOĞLU Nasıl yapayım, nereden başlayayım bilemedim. Lakin olayların başlangıç yeri Altın Manyaklığı kitabı olsa gerek. Amerika’da, durup dururken, Altın Manyaklığı kitabı çıkmaz diye düşünüyordum. […]


  • 2070 yılına kadar seyahatlerde neler değişecek?..

    2070 yılına kadar seyahatlerde neler değişecek?..

    Şu bir gerçek: İnsanların her geçen yıl seyahat ve tatil tercihleri değişiyor. Bu gerçekler ışığı altında sektör yenileme çalışmalarına hız vermeli. İngiltere merkezli hava yolu ve […]


  • MİLLİYETÇİLİK ve ULUSALCILIK (3)

    MİLLİYETÇİLİK ve ULUSALCILIK (3)

                Ulusalcılık kavramının oluşumundaki ‘tarihsel kalıt’a  eski dilde ‘Ecdadın ruhu’ da denilebilir, ki geçen yazıda buna kısaca değinmiştik. İşte Fransızların ‘kadim ruh’ (l’âme antique) dedikleri […]


  • YSK, RTE’NİN NOTERİ OLMUŞTUR

    YSK, RTE’NİN NOTERİ OLMUŞTUR

    RTE’NİN ANAYASAL OLMAYAN ADAYLIĞINI ONAYLAYAN BU YSK, ALDIĞI KARARLA RTE’NİN NOTERİ OLMUŞTUR YSK’nın son aldığı kararı, RTE’nin CB seçimine aday olarak katılmasını oy birliğiyle almış […]


  • Dünya Hayatı; Çoğaltma Yarışı? Ölüm?

    Dünya Hayatı; Çoğaltma Yarışı? Ölüm?

    Dünya Hayatı; Çoğaltma Yarışı?Ölüm?-KUR’AN?! (Mülk,2)”O, davranış ve eylem bakımından hanginizin daha güzel amel edeceğini-en güzel eseri kimin yapacağını belirlemek-sınamak için ölümü ve hayatı yarattı.” Yaşamın […]


  • EKONOMİMİZ GERÇEKTEN DE UÇUYOR MU?

    EKONOMİMİZ GERÇEKTEN DE UÇUYOR MU?

    Sn. Erdoğan ve Maliye Bakanı Nebati, Türk ekonomisinin uçtuğunu, uygulanan sisteme Batılıların bile hayran kaldığını üstüne basa basa söylemekteler. Sn. Erdoğan, “Benim alanın ekonomi, bunların […]


  • KARA NİYETLİ PAPAZ

    KARA NİYETLİ PAPAZ

    KARA NİYETLİ PAPAZ HÜSEYİN MÜMTAZ                 Rusya-Ukrayna savaşı ile Lozan’ın, 100 yıl sonra aynı karede yer alabileceğini hiç düşünebilir miydiniz?                 Heybeli’deki kara cübbeli, kara […]


  • Bir Günah Gibi

    Bir Günah Gibi

    Kimin yazdığını bilmiyorum, ancak çok duygusal bir kişinin yazdığına emin olduğum bir şarkı sözü vardır. Aslında şarkı bir Rus halk şarkısından gelmekte, ‘Oçi Çorniye’. Şarkının […]


  • Suudiler, İran ile barıştı…

    Suudiler, İran ile barıştı…

    Suudi Arabistan ile İran’ın 7 yıllık kesintinin ardından Çin’in arabuluculuğuyla diplomatik ilişkileri başlatma kararı, İsrail dışında tüm bölge ülkeleri tarafından memnuniyet verici bir gelişme olarak […]


  • “Rumlarla eşit şartlarda müzakere ederiz…”

    “Rumlarla eşit şartlarda müzakere ederiz…”

    Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, Güney Kıbrıs yönetimi ile resmi müzakere masasına oturmak için çerçevenin belirlenmesi gerektiğini vurgulayarak, egemen eşitlik ve eşit […]