Dünyanın En  Saygın Üniversiteleri Arasındaki Türk Üniversiteleri

Küresel üniversite sıralama kuruluşları arasında yer alan Dünya Üniversiteleri Akademik Sıralaması ARWU, saydam, metodolojiye ve objektif üçüncü taraf verilerine dayanarak her yıl dünyanın en iyi 1000 araştırma üniversitesini  yayınlamaktadır.

ARWU  dünya  üniversite sıralamasında Türkiye’den 11 üniversite ilk bin üniversite arasında yer almıştır. 2009 yılından bu yana Academic Ranking of World Universities (ARWU), Shanghai Ranking Consultancy tarafından yayınlanmaktadır. The Economist,  2005 yılında yayınlanan  araştırmasında ARWU için, “dünyanın araştırma üniversiteleri arasında en yaygın kullanılan yıllık sıralama” yorumunu yapmıştır.  ARWU,  bu alanda en etkili uluslararası sıralama  kuruluşlarından biridir. YÖK’ün “Üniversiteler İzleme ve Değerlendirme  Kriterleri” arasında ARWU ile birlikte THE ve QS de yer almıştır.

Times Higher Education (THE) dünya üniversite sıralaması, İngiltere merkezli araştırma odaklı küresel bir performans göstergesidir. Performans; eğitim, araştırma, atıflar, uluslararası görünüm, sanayi geliri olmak üzere beş farklı alanda gruplandırılan 104 ülkede 1,799 üniversiteyi kapsamaktadır. 2023 sıralamasındaki ilk 5 üniversite şunlardır: Oxford, Harvard, Cambridge, Stanford ve MIT’dir.  Türkiye’den sıralamaya giren ilk 10 üniversite 401–500 bandında Çankaya, 401–500 bandında Koç, 401–500 bandında Sabancı, 501–600 bandında ODTÜ, 601–800 bandında Bahçeşehir,  601–800 bandında Hacettepe, 601–800 bandında İTÜ, 801–1000 bandında Bilkent,  Boğaziçi ve Düzce  üniversiteleridir.

Aşağıda THE, QS  ve ARWU sıralamalarına göre dünya, bölgesel ve ulusal akademik başarı sırlamaları ile  SCI, SCI-Expanded, SSCI ve AHCI endehksli dergilerde yayımlanmış öğretim elemnı başına düşen yayın sayılarına ilişkin kaynak verilmiştir.

YÖK’ün Üniversite İzleme ve Değerlendirme Göstergeleri ve Açıklamaları (https://www.yok.gov.tr/documents/universiteler/izleme-ve-degerlendirme-kriteri) kapsamında “SCI, So-Expanded, SSCI ve AHCI endeksli dergilerde yayımlanmış öğretim  elemanı başına düşen yayın sayısı”  önemlidir.  ARWU üniversite sıralamaları  5 objektif göstergeye  göre belirlenmektedir. Bunlar;

• Nobel Ödüllerini ve Fields Madalyalarını (Field Medalists) kazanan akademik personel ve mezun sayısı,
• Nature and Science dergilerinde yayınlanan makale sayısı,
• Clarivate Analytics tarafından seçilen güçlü söylem yeteneğine sahip araştırmacı sayısı,
• Science Citation Index ya da Expanded ve Social Sciences Citation Index’lerde  yer alan makale sayısı,
• Üniversite’nin  kişi başına düşen performansı.

Bu kriterlere göre en yüksek puan alan üniversite 100 puanla belirlenmekte,  diğer üniversiteler  en yüksek puanın yüzdesi üzerinden hesaplanmaktadır. Shanghai Ranking, her yıl belli göstergelere göre dünyanın en iyi 500 üniversitesini  belirlerken, 2020 yılından sonra  dünyanın en iyi 1000 üniversitesini yayınlamaya başlamıştır. Birleşik Krallık, (İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda) Shanghai Ranking 2023 Dünya Üniversite Sıralaması’nda  64 üniversite ile ilk sıradadır.

Shangai Ranking’in bu yılın en iyi 1000 üniversitesi arasında  ilk 500’de sadece  İstanbul vardır. Sıralamaya  11 Türk üniversitesi   girmiştir.  Dünyanın en iyi ilk üç üniversitesi,  Amerika Birleşik Devletleri’nden Harvard ve  Stanford Üniversiteleri ile  Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) olmuştur.  Türkiye’den ilk binde  601’nci sırada Hacettepe Üniversitesi ve Sağlık Bilimleri Üniversitesi; 801’nci sırada Ankara Üniversitesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi; 901’nci sırada Ege Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Fırat Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi yer almıştır.  ABD’den ilk yüzde 39 üniversite, ilk binde  196 üniversite listeye girmiştir. Bu ülkeyi ilk yüzde 8, ilk binde  63 üniversite ile İngiltere izlemiştir. 

ARWU sınıflaması,  Haziran 2003 tarihinde Çin’deki Graduate School of Education ve Center for World-Class Universities (CWCU) tarafından yayınlanmış ve yıllık olarak güncellenmiştir. Toplamda 2 bin 500’den fazla üniversite sıralanırken en iyi 1000 üniversite   yayınlanmaktadır. Harvard Üniversitesi 21’nci defa  sıralama listesinin başında yer almıştır.  Paris-Saclay Üniversitesi (15) bir sıra yükselerek Kıta Avrupası‘nda en iyi üniversitedir. Bu üniversiteyi ETH Zürih (20)  izlemiştir.

2009 yılından bu yana ARWU, Shanghai Ranking Consultancy tarafından yayınlanmaktadır. Shanghai Ranking  bağımsız bir kuruluştur ve yasal olarak herhangi bir Üniversiteye veya devlet kurumuna bağlı değildir. The Economist,  2005 yılında yayınlanan araştırmada ARWU için “dünyanın araştırma üniversiteleri arasında en yaygın kullanılan yıllık sıralama” yorumunu yapmış,  ARWU’nun en etkili uluslararası sıralama olduğunu açıklamıştır.

Shanghai Ranking her yıl belli göstergelere  göre dünyanın en iyi 500 üniversitesini  belirlerken, 2020 yılından sonra  dünyanın en iyi 1000 üniversitesini yayınlamaya başlamıştır. Birleşik Krallık, (İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda) Shanghai Ranking 2023 Dünya Üniversite Sıralaması’nda  64 üniversite ile ilk sıradadır. Üniversitelerinin akademik başarısını sıralayan  Shanghay  Ranking’de bu yıl ilk 500’de Türkiye’den   İstanbul Üniversitesi yer almış,  ilk 1000’e   8 Türk üniversitesi  girmiştir. Shanghai Ranking Consultancy’e  göre ABD’de dünyanın en iyi ilk üç üniversitesi Amerika Harvard Üniversitesi, Stanford Üniversitesi ve Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) olmuştur.

İngiltere’deki en iyi üniversiteler,  King’s College London (KCL), University of Bristol, University of Liverpool,  University of Southampton, University of Nottingham, Newcastle University, Lancaster University, Queen Mary University of London ve University of Bath  bulunmaktadır. Cardiff University, Swansea University ve Bangor University, Galler’in Shanghai Sıralaması’ndaki en iyi üniversiteleridir. İskoçya’nın en iyi üniversiteleri arasında University of Glasgow, University of Aberdeen, University of Dundee, University of Strathclyde ve University of Stirling  vardır.

Shanghai Rankings 2023 sıralamasına göre Birleşik Krallık’taki en iyi 10 Üniversite şunlardır: University of Cambridge, University of Oxford, University College London (UCL), Imperial College London, University of Edinburgh, University of Manchester, King’s College London (KCL), University of Bristol, University of Glasgow, University of Liverpool.

Türkiye’den ilk binde 401-500 aralığında İstanbul Üniversitesi; 601-700  aralığında Sağlık Bilimleri Üniversitesi, 701-800 aralığında Hacettepe ve İstanbul Teknik Üniversitesi, 801-900  aralığında Ankara Üniversitesi, 901-1000 aralığında  Ege, Erciyes  ve Gazi Üniversitesi yer almıştır. 

Shanghai Ranking’te; Nobel ödüllü,  yüksek atıf alan araştırmacıları ya da Nature ve Science dergisinde yayımlanan makaleleri olan her üniversite sıralamaya  girmektedir.  Ayrıca, Science Citation Index-Expanded (SCIE) ve Social Science Citation Index (SSCI) tarafından indekslenen önemli sayıda makalesi olan üniversiteler de  yer almaktadır.

Sıralamada,  eğitimin ve fakültenin kalitesi, araştırmaların verimliliği, ve de kişi başına performans değerlendirilmektedir. Değerlendirmelerde 6 kategori bulunurken her kategoride en yüksek puanı alan üniversite 100 puana ulaşmakta, diğerleri en yüksek puanın yüzdesine göre  belirlenmektedir. Final sıralamasında, her kategoriden kazanılan puanların ağırlıklı ortalaması alınarak  en iyi üniversite toplamda 100 puana oranlanmaktadır.

Bir üniversitenin puanlarının yüzde 20‘si Nobel ödülü ve Fields madalyası alan çalışanların sayısına, yüzde 20‘si yüksek atıf alan araştırmacılarının sayısına, yüzde 20‘si Nature ve Science dergisinde yayımlanan makale sayısına, yüzde 20‘si Science Citation Index-Expanded ve Social Science Citation Index’te indekslenen makale sayısına, yüzde 10‘u Nobel ödülü ve Fields madalyası alan mezunlarının sayısına ve yüzde 10‘u ise kurumun kişi başı akademik performansına  göre hesaplanmaktadır.

Dünya Üniversite Sıralamaları Merkezi (CWUR) tarafından yapılan 2022-2023 dönemini kapsayan sıralamada Türkiye’den ODTÜ ilk sırada yer almıştır. Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde bir proje olarak başlayan CWUR,  2012 yılından  bu yana dünya çapında yaklaşık 20 bin üniversite arasında yükseköğretim kurumunun araştırma performansı, eğitim kalitesi, saygınlık derecesi ve mezunların başarısı gibi kriterlere göre belirlenmektedir. Türkiye’den 56 üniversite arasında ilk 10’da yer alan üniversiteler  aşağıdadır:

Türkiye’de ismini çok değerli bir bilim (tıp)  insanından alan bir vakıf üniversitesi, yukarıda yer alan üniversite sıralamalarındaki kriterleri yok sayarak aşağıda Türkçe ve İngilizce karşılıkları olan 9 kriter icat ederek profesör ataması yapmıştır. Söz konu 9 kriter YÖK mevzuatında yoktur. Bu  kriterler konusunda YÖK henüz bir açıklama yapmamıştır.

Türkiye’de hiçbir üniversitede yukarıda yer alan  9 bilim dışı kriter ile profesör ataması yapılmamıştır. Söz konusu 9 kriter yargı tarafından  hukuk dışı bulunduğundan bu kriterler esas alınarak yapılan profesör ataması Danıştay Kararı ile iptal edilmiştir. Dikkat edileceği gibi uluslararası kriterler ile söz konusu vakıf üniversitenin atama kriterleri  arasında benzerlik yoktur.

Türkiye ne garip bir ülkedir ki, 9 gülünç bilim dışı  kriter icat edilerek  profesör ataması yapılabilmekte, YÖK  söz konusu 9 kriteri yargı tarafından kriterler iptal edilene kadar kabullenmiş olmaktadır. Bu durum, YÖK’ün etkin bir işleyiş düzenine kavuşması gerektiğini ortaya koymuştur. Bu konuda bir noktayı açıklamakta  yarar vardır. YÖK, söz konusu 9 kriter ile profesör atanamayacağını kamuoyuna  açıklamak durumundadır.  Aksi bir durumda  bu süreç YÖK tarihine kötü bir  örnek olarak geçecektir.

YÖK mevzuatı yok sayılarak atama yapan üniversitenin temel değerleri arasında  ne yazıl ki liyakata önem vermek ve  kalite kültürüne sahip olmak yer almaktadır: “… Üniversitesinde akademik ve idari kadrolar oluşturulurken kişilerin yetkinlikleri ve yeterlilikleri önceliklidir.”  “…Üniversitesi, eğitim öğretim, araştırma ve hizmet sunumunda kaliteyi öncelikli kılar ve güvence altına alır.” Fakat ne yazık ki,  bu temel ilkeler sadece kağıt üzerinde  kalmakta, uygulamada gerçekleşmemektedir.