Dünya nüfusunun neredeyse yarısı, Almanca da dahil olmak üzere bir Hint-Avrupa dili konuşuyor. Peki dil ailesi ne zaman ve nerede ortaya çıktı ve nasıl çeşitlenip yayıldı? 161 modern ve modern olmayan dilin analizi, dil ailesinin muhtemelen yaklaşık 8.120 yıl önce Kafkasya’nın güneyinde ortaya çıktığını, daha sonra kuzey bozkır bölgelerine ve oradan da Avrasya’ya yayıldığını gösteriyor. Sonuçlar, önceki hipotezleri uzlaştırıyor ve ayrıca ilgili kabilelerin yayılmasına ilişkin DNA kanıtlarıyla da aynı fikirde.
Bugün Avrupa’da konuşulan dillerin çoğu Hint-Avrupa dil ailesine aittir. Germen, Roman, Slav, Baltık ve Kelt dillerinin yanı sıra Yunanca, Arnavutça, Ermenice ve Hint-İran dil grubunu içerir. Hint-Avrupa, kısmen de Hint-Avrupa tanımı, orijinal olarak dillerin varsayılan coğrafi dağılımına atıfta bulunmuştur. Ancak bugün Hint-Avrupa dilleri Avrupa’nın çok ötesinde dünyanın pek çok yerinde -en azından sömürgecilik nedeniyle- konuşulmakta ve dil ailesinin kökenlerinin de Avrupa dışında yattığı ortaya çıkmıştır.
Çiftçiler mi yoksa bozkır halkları mı?
Ancak dil ailesinin tam olarak ne zaman ve nerede ortaya çıktığı bugüne kadar bir tartışma konusu olmuştur. Bozkır hipotezi olarak adlandırılan ortak bir hipotez, dil ailesinin kökenlerinin yaklaşık 6.500 yıl önce Pontus-Hazar bozkırlarında yattığını varsayıyordu. Buna göre at sırtında göçebe bozkır halkları dilleri yaklaşık 5.000 yıl önce yaymışlardır. Tarım hipotezi olarak adlandırılan bir başka hipotez, Hint-Avrupa dillerinin kökenini 8.500 ila 9.500 yıl önce Kafkasya’nın güneyinde, Anadolu’daki Bereketli Hilal’de ortaya koyuyor. Buna göre bu ailenin dilleri tarımla birlikte tüm Avrupa’ya yayılmıştır.
Leipzig’deki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden Paul Heggarty liderliğindeki bir ekip, şimdi dillerimizin kökenlerinin dibine indi. Bunu yapmak için, araştırmacılar çekirdek kelime dağarcığındaki ilgili kelime kökenleri için 100’den fazla modern ve 52 modern olmayan dili analiz ettiler. Bu şekilde, dillerin bir aile ağacını oluşturmak için dilbilimsel yöntemler kullandılar. Ayrıca, antik DNA’ya dayanan, belirli tarihsel insan gruplarının nasıl yayıldığına dair bilgi sağlayan genetik ipuçlarını da içeriyorlardı.
Dil yakınlığı inceleme altında
Ekip, “Sonuçlarımız ne bozkır ne de tarımsal hipotezle tam olarak aynı fikirde değil” diyor. “Analizlerimiz, Hint-Avrupa dillerinin köklerinin yaklaşık 8.120 yıl öncesine dayandığını ortaya çıkardı – bozkır hipotezi için çok erken.” Ancak aynı zamanda, antik DNA’dan elde edilen kanıtlar, Hint-Avrupa dillerinin birçok kolunun ilk konuşmacılarının dil ailesinin kökenleri bozkırdadır. Ancak Anadolu ve Yunan bölgelerinde ve Asya’nın geniş kesimlerinde böyle bir bozkır kökenine dair hiçbir belirti yoktu.
Diller arasındaki ilişkiler de soruları gündeme getirdi. Araştırmacılar, “Önceki analizler, modern dillerin paralel konuşma varyasyonlarından ziyade doğrudan daha önceki yazılı dillerden geliştiğini varsayıyordu.” Bu, dil ilişkisinin çarpık bir resmine yol açardı. Öte yandan yeni analiz, bu varsayımı terk etti ve eski DNA’dan elde edilen kanıtlarla daha tutarlı olan yeni bir soy ağacıyla sonuçlandı.
hipotezlerin kombinasyonu
Böylece, tarım hipotezi doğrultusunda, Hint-Avrupa dilleri aslında yaklaşık 8.120 yıl önce Kafkasya’nın güneyinde ortaya çıktı. Hint-İran dil grubu ve Yunanca ve Arnavutça da dahil olmak üzere dil ailesinin bazı dalları doğrudan oradan ayrıldı. Yaklaşık 7.000 yıl önce, o zamanki Hint-Avrupa dilini konuşanlar Kafkasya’nın kuzeyindeki Pontus-Hazar bozkırlarına ulaştı. Heggarty ve ekibi, “Böylece bozkır, Hint-Avrupa’nın daha sonraki genişlemelerle Avrupa’ya gelen bazı dalları için ikincil anavatanı oluşturuyor” diye açıklıyor. Cermen, Baltık ve Kelt dilleri, diğer dillerin yanı sıra muhtemelen bozkır halklarına kadar uzanır.
Ekip, “Dolayısıyla, dil filogenetiği ve antik DNA’nın birleşimi, Hint-Avrupa dillerinin muammasının çözümünün, tarım ve bozkır hipotezinin bir karışımında yattığını gösteriyor” diye özetliyor.
(Max-Planck-Institut für Evolutionäre Anthropologie, Leipzig)
Bir yanıt yazın