Osmanlı İmparatorluğu Türk milleti olduğuna göre Orta Asya’daki diğer tüm Türk topraklarını neden kapsamıyor? Neden sadece Bizans topraklarını ele geçirdiler?
Osmanlı neden Orta Asya’daki Türk topraklarını kapsamıyor?
Çünkü Osmanlı 19. ve 20. yüzyıl Avrupa’sının ırk ve etnisite fikirlerine sahip değildi. İnsanların kan ve dil bağlarına göre birimlere bölünmesi, bunların birbirine bağlanması, bu temelde siyasi olarak örgütlenmesi ve birbirleriyle rekabet etmesi (ulus-devlet olarak adlandırılan ve şimdilerde aşırı sağcılar tarafından etno-devlet olarak adlandırılan yapılanma) onların düşüncelerine yabancıydı.
BASMACI HAREKETİ
En son Osmanlılar (milliyetçi İttihat ve Terakki ve özellikle Enver Paşa) bu düşünce tarzını benimsemiş ve kısmen Türkistan’ı Rusya’dan almak için 1. Dünya Savaşına girmiştir. Bu nedenle Enver paşa, Rus İç Savaşı’nı kaybettikten sonra Cengiz Han dönemini yeniden yaşatma niyetinde olan Deli Baron‘a paralel olarak hayatının son yıllarını Orta Asya’da bir Basmacı olarak geçirdi.
Osmanlılardan çok daha fazla “Türk” ve Cengiz Han’ın akrabaları olmakla övünen ve hatta bazı bağlamlarda Çağatay yazısını kullanan Babürlüler/Timurlular, Özbeklerin ellerinden aldıkları Buhara, Fergana ve Semerkant’taki “mirasları” üzerinde hegemonya iddiasında bulunmayı seviyorlardı.
Ancak onlar bile, 17. yüzyılda Şah Cihan bu büyük iddiaları gerçeğe dönüştürmeye çalıştığında başarısız oldu. Ordusu hiçbir muharebeyi kaybetmedi, ama düzensiz Özbeklerin her adımda onları taciz ettiği, o soğuk ve yabancı topraklara gitmekten nefret ediyordu. Şah Cihan, tüm duygusallığına rağmen oraları uzaktan, Afganistan’ın daha yaşanabilir mahallelerinden yönetmeyi tercih etti.
YEDİ CİHAN
İslam dünyasının gözünde Osmanlılar, “Türk” ya da “Osmanlı” değil, “Rumiler” yani Romalılardı ve hükümdarları Kaiser, Sezar’dı.
Osmanlıların gözünde ise, Rum diyarı, yedi cihana ve bilinen dünyaya hükmettikleri merkezdi. Bu kavram Greko-Romen oecumene‘den (ekümenik, bilinen dünya, tüm dünya) alınan bir kavramdı. Romalılar tarafından kendi imperium sine fine, “sonu olmayan imparatorluk” sınırlarını tanımlamak için kullanıldı.
Osmanlı “siyaset bilimi” perspektifinden bakıldığında, tüm milletler, bölgeler ve onların ilahi olarak tayin edilmiş kralları, “yüce” merkez (Dünya düzeni veya nizam-ı alem) etrafında, bir halktan diğerine ve bir sosyal sınıftan diğerine konumlanan ilişkiler ağındaki yerlerine sahipti. Yüce devlet (aliyye, saltanat), bunların arasında yer almayıp, milletlere barış getirmekte ve reislerinin teslimiyetini almaktaydı.
TATARLAR
Soğuk ve sert iklime sahip pek de konuksever olmayan topraklarda yaşayan Bozkır halkı, altıncı diyardı (Yecüc ve Mecüc yakınlarındaki “Hazar kapılarının” ötesindeki ülke). Yedinci diyar “Çin” ve Maveraünnehir, Oxus/Amu Derya’nın doğusunda topraklardı. Osmanlı dünya düzeninde bu bölgeler özellikle Kırım hanları eli ile yer almasına rağmen, bu topraklar bir Osmanlı mirası olarak görülmedi. Osmanlılar Azerbaycan’daki yakın komşularının aksine Türkmen atalarına büyük önem vermedi.
Bunun yerine, Osmanlılar edebiyat yazarları ve aynı zamanda Küçük Asya’daki köylü isyanlarında ortaya atılan iddialar açısından siyasi-kültürel kökenlerinin izini göçebe Cengiz soyundan ziyade ılıman iklimin “imparatorları” olan Rum Selçuklu sultanlarından aldı.
Kaynaklar: Since the Ottoman empire are Turkish people, why doesn’t it encompass all the other Turkish lands in Central Asia? Why only take over Byzantine’s territory? -D. Almyrantis
Bir cevap yazın