Washington merkezli düşünce kuruluşu Freedom House, dünya genelindeki siyasi haklar ve sivil özgürlükler üzerine yıllık raporunu 9 Mart’ta yayınlamıştır. Rapor’da, 2018’de statüsü “Kısmen Özgür Ülke” kategorisinden “Özgür Olmayan Ülke” kategorisine düşürülen Türkiye, “Özgür Olmayan Ülke” olarak sınıflandırılmıştır.
“Demokrasi Mücadelesinde 50. Yıl” başlıklı raporun kapağında, geçen yıl İranlı Mahsa Amini’nin gözaltında ölümünü İzmir’de protesto eden İranlı kadınlar yer almıştır. Freedom House, 1973’ten buyana dünya çapında siyasi haklar ve sivil özgürlüklerin durumunu değerlendirmektedir. “Freedom in the World’ün 2023” sayısı, yıllık karşılaştırmalı raporlar serisinin 50’ncisidir.
Rapor’un metodolojisine göre her ülke, 25 gösterge üzerinden 0 ve 4 arası puanlandırılırken toplam 100 puan olan göstergelerin yüzde 40’ı siyasi haklar, yüzde 60’ı sivil özgürlükler kategorisinde gruplandırılmıştır. Toplam puan üzerinden ülkeler, “özgür”, “kısmen özgür” ve “özgür olmayan” ülke kategorilerinde sınıflandırılmıştır. Son 17 yıldır dünya genelinde özgürlüklerde düşüş görülmektedir. Bu yıl raporda 195 ülkenin 84’ü “özgür” kategorisinde yer alırken, 54 ülke “kısmen özgür”, 57 ülke “özgür olmayan” ülke kategorisindedir. Darbelerin demokraside gerilemeye yol açtığı belirtilen raporda, başarısızlıkla sonuçlanan darbe girişimlerinin siyasi sisteme ve insan haklarına zarar verdiği açıklanmıştır.
Türkiye’deki 2016 darbe girişimine değinen rapor, bu olayın ülkedeki siyasi haklar ve sivil özgürlükleri uzunca bir süredir gölgelediğine vurgu yapmaktadır. Rapor’da, “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AKP, kilit demokratik kontrol ve dengelerin kaldırılmasını, siyasi rakiplerin tasfiye edilmesini haklı çıkarmak için bunları kullandı” ifadelerine yer verilmiştir. Türkiye, 2023’te özellikle incelenmesi gereken ülkeler listesindedir. Bu kapsamda dünya genelindeki 195 ülkeden 35’inde geçen yıl düşüş yaşansa da, 34 ülke demokrasi konusunda gelişme göstermiştir.
Aşağıdaki tabloda son 10 yılda ülkelerin durumlarındaki gelişmeler yer almıştır. Türkiye son 10 yılda baştan beşinci sıradadır.
Freedom House’un 2023 raporunda Türkiye, “özgür olmayan ülke” kategorisinde yer almıştır.
Rapor’un bulgularına göre, son 17 yıldır dünya genelinde özgürlüklerde düşüş görülmüştür. Bu yıl raporda 195 ülkenin 84’ü “özgür” kategorisinde yer alırken, 54 ülke “kısmen özgür” ve 57 ülke “özgür olmayan” ülkeler arasındadır. Rapor’da basın özgürlüğü konusunda son 17 yılda 195 ülke arasında sıfır çeken ülke sayısı 14’ten 33’e, ifade özgürlüğünde ise sayı 6’dan 15’e yükselmiştir.
Aşağıdaki ilk tabloda Avrupa kıtasındaki 630.6 milyon nüfusun yüzde 82’si özgür, yüzde 4’ü kısmen özgür, yüzde 14’ü ise özgür olmayan rejimlerle yöneltilmektedir. Ülkeler göre ayırımda ise 42 ülkeden yüzde 81’i özgür, yüzde 17’si kısmen özgür, yüzde 2’si ise özgür olmayan rejimlere sahiptir.
İkinci tabloda 7.9 milyar dünya nüfusunun yüzde 20’si özgür, yüzde 41’i kısmen özgür, yüzde 39’u ise özgür olmayan rejimlerle yönetilmektedir. Ülkelere göre yapılan sınıflamada 195 ülkeden yüzde 43’ü özgür, yüzde 29’u özgür olmayan ve yüzde 28’i ise kısmen özgür rejimlere sahiptir.
Freedom House 1973’te ilk raporunu yayınladığında 148 ülkeden sadece 44’ü “özgür” olarak tanımlanırken, bu yılki raporda 195 ülke içinden “özgür” kategorisindeki ülke sayısı 84’e yükselmiştir. Rapor, “özgür” kategorisindeki ülkelerin yerlerini koruduklarını belirtirken, “özgür olmayan” ve “kısmen özgür” ülkelerin kategoriler arası sıkça değişkenlik gösterdiklerini açıklamaktadır. Freedom House, son 50 yılda demokratik kurumları güçlendirmenin ve korumanın, Soğuk Savaş döneminin sonlarındaki demokratikleşme dalgasından daha zor hale geldiğini açıklamaktadır.
Rapor’da, Türkiye’deki endişelerin verilerle de desteklendiğini gösteren sonuçlara yer verilmiştir. 2016 darbe girişimine değinilen raporda, bu girişimin ülkedeki siyasi haklar ve sivil özgürlükleri uzun süredir gölgelediğine değinilerek, “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AKP, kilit demokratik kontrol ve dengelerin kaldırılmasını ve siyasi rakiplerin tasfiye edilmesini bu amaçla kullandı” ifadelerine yer verilmiştir.
Rapor’un temel bulgularına göre, son 17 yıldır dünya genelinde özgürlüklerde düşüş görülmektedir. Bu yıl raporda 195 ülkenin 84’ü “özgür” kategorisinde yer alırken, 54 ülke “kısmen özgür” ve 57 ülke ise“özgür olmayan” ülke kategorisindedir. Freedom House’ın yıllık olarak yayımladığı raporlarda ilk defa 2018’de statüsü “kısmen özgür ülke” sınıfından“özgür olmayan ülke” kategorisine düşürülen Türkiye, o yıldan bu yana “özgür olmayan ülke” olarak kalmaya devam etmektedir.
Rapor, geçen yıl seçim kanununda yapılan değişiklikler ile hükümetin seçim sonuçlarına gelen itirazları değerlendirecek hakimlerin belirlenmesini kontrol edeceğine vurgu yapmaktadır. 2022 yılında yürürlüğe giren “Dezenformasyon Yasası” ile muhalefetin kampanyalarının ve bağımsız medyanın daha fazla baskıya uğrayabileceği açıklanmaktadır. Bundan dolayı Türkiye, 2023’te özellikle incelenmesi gereken ülkeler listesinde yer almıştır.
Rapor, geçmişte seçimle iktidara gelen bazı liderlerin 2022’de yerleşik demokratik süreçleri reddederek iktidarlarını sürdürebilmek için kuralları yeniden yazmayı denediklerini de açıklamaktadır. Brezilyalı lider Jair Bolsonaro’nun Ekim 2022’deki seçimi Lula Da Silva’ya kaybettiğini kabul etmemesini açıklayan Rapor, Ocak ayında Bolsonaro destekçilerinin Kongre’yi, Anayasa Mahkemesini ve cumhurbaşkanlığı sarayını bastığını açıklamaktadır.
Rapor’da, 2002 yılından bu yana iktidarda olan AKP’nin demokrasiyi ve fikir özgürlüğünü olumsuz etkileyen kararlarına yönelik tepkilere de yer verilmiştir. İnternet sitelerine erişim engeli getirilmesi, gazetecilere haberleri sebebiyle soruşturmalar açılması ve Anayasal olarak güvence altına alınan barışçıl protesto gösterilerinde orantısız güç kullanılarak yapılan müdahaleler sonrası gözaltların arttığına değinilmiştir.
Türkiye’deki 2016 darbe girişimine de değinen rapor, bu olayın ülkedeki siyasi haklar ve sivil özgürlükleri uzunca bir süredir gölgelediğini açıklamıştır. 2018’de statüsü “kısmen özgür ülke” kategorisinden “özgür olmayan ülke” kategorisine düşürülen Türkiye, o yıldan bu yana “özgür olmayan ülke” olarak kalmaya devam etmektedir.
Türkiye’nin Mayıs ayında seçime hazırlandığını açıklayan rapor, geçen yıl seçim kanununda yapılan değişiklikler ile hükümetin seçim sonuçlarına gelen itirazları değerlendirecek hakimlerin belirlenmesini kontrol edeceğine vurgu yapmaktadır. Dezenformasyon yasası ile muhalefetin ve bağımsız medyanın daha çok baskıya uğrayabileceğine değinilmektedir.
Rapor, geçmişte seçimle iktidara gelen liderlerin iktidarlarını sürdürebilmek için kuralları yeniden yazmayı denediklerini açıklamaktadır. Brezilyalı lider Jair Bolsonaro’nun Ekim 2022’deki seçimi Lula Da Silva’ya kaybettiğini kabul etmemesi örneğini belirten rapor, Ocak ayında Bolsonaro destekçilerinin Kongre’yi, Anayasa Mahkemesini ve cumhurbaşkanlığı sarayını bastığına işaret etmektedir.
Dünya genelindeki 195 ülkeden 35’inde geçen yıl düşüş yaşansa da 34 ülke demokrasi konusunda gelişme göstermiştir. Son 17 yılda düşüş ve ilerleme gösteren ülkeler arasında ilk defa makas daralmıştır. Rapor, Çin’in Birleşmiş Milletler’in İnsan Hakları Konseyi’ne seçilerek kendi politikaları hakkında kararları engellediğine de değinilmekledir. Rapor’da, Nisan 2022’de Rusya’nın BM İnsan Hakları Konseyi üyeliğinden çıkarılması ve geçen Ekim ayında Venezuela’nın Konsey’e girmesinin engellenmesi örnek gösterilmiştir.
Rapor’da otoriter liderlerin iktidarlarını sürdürebilmek için yolsuzluk ve güç kullanımının bir kombinasyonuna bel bağladıkları belirtilirken, Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’daki savaşta hedeflerini yerine getirememesinin sebebinin, ülkesindeki yolsuzluklar olduğu açıklanmaktadır. Ekim 2022’de üçüncü dönem liderliğini kazanan Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in de ülkede “sıfır Covid” siyaseti ile halkı kontrol etmeye çalıştığı belirtilmektedir.
Rapor’a göre 2005 yılından sonra basın ve ifade özgürlüğü tehdit altında olup, basın özgürlüğü konusunda son 17 yılda 195 ülke arasında sıfır alan ülke sayısı 14’ten 33’e yükselmiştir. İfade özgürlüğünde bu sayı 6’dan 15’e çıkmıştır. Rapor’a göre 2022 yılında 157 ülkede özgür ve bağımsız medya; gazetecilerin yargılanması, gazetecilere yönelik şiddet, medya bağımsızlığını sınırlayacak yasalar, eleştirel kuruluşlara sansür ve erişim engeli gibi tehditlerle karşılaşmıştır. 109 ülkede vatandaşların ifade özgürlüğünü sınırlamaya yönelik adımlar atılmıştır.
Freedom House 1973 yılında ilk raporunu yayınladığında 148 ülkeden sadece 44’ü özgür olarak tanımlanmış iken, bu yıl 195 ülke arasında “özgür” kategorisindeki ülke sayısı 84’e çıkmıştır. Rapor, bu kategorideki ülkelerin yıllarca yerlerini koruduklarını açıklarken, “özgür olmayan” ve “kısmen özgür” ülkelerin kategoriler arası sıkça değişkenlik gösterdiklerini tespit etmiştir.
Uluslararası dayanışma ve desteğin önemini vurgulayan rapor, demokratik ülkelerin otoriter rejimlere baskı kurmasının gerekliliğine değinmektedir. Freedom House, raporun sonunda demokratik ülkelere aşağıdaki politika tavsiyelerini desteklemelerini önermektedir:
- Ukrayna’nın kazanmasına yardım edin,
- Otoriterlere fırsat vermeyi bırakın,
- Demokrasinin erdemleri konusunda açık olun ve bundan taviz vermeyin,
- Demokrasiyi koruma ve savunmak için gereken çabalarda yorulmayın,
- Basın ve ifade özgürlüğünü koruyun,
- İnsan hakları savunucularına destek verin,
- Kritik durumlardaki ülkelere ve bölgelere desteği artırın.
Acaba Türkiye bunlardan hangisine daha çok önem vermektedir? Yorumu siz değerli okurlarıma bırakıyorum.
Bir cevap yazın