Tataristan 21 Mart 1992’de referandumla bağımsızlığını ilân etmişti

Tataristan 21 Mart 1992’de referandumla bağımsızlığını ilân etmişti -QHA /TURKISHFORUM – ABDULLAH TÜRER YENER

KAZAN (QHA) –

16 Mart referandumunun Kırım halkının özgür iradesiyle gerçekleştirildiğini ileri sürerek yarımadayı ilhak eden Rusya Federasyonu, Tataristan’ın 21 Mart 1992’deki referandum sonucu bağımsızlığını ilân etmesini tanımıyor.

Tataristan Yüksek Şurası 30 Ağustos 1990 tarihinde Tataristan’ın Devlet Egemenliği Beyanatı’nı kabul ederek Tataristan’ın bağımsızlığını ilan etmişti.

SSCB çöküşünden sonra Rusya Federasyonu Tataristan’ın bağımsızlığını tanımadı. Tataristan Parlamentosu 20 Şubat 1992 tarihinde halk oylamasına gitme kararı aldı. Bu karar doğrultusunda 21 Mart 1992’de halk oylaması yapıldı. Referandumda halka “Siz Tataristan’ın egemen devlet, uluslararası hukuk sübjekti (birimi), Rusya ve başka cumhuriyetler, devletlerle ilişkilerini eşit şartlarda hukuki anlaşmalar yapan Cumhuriyet olmasını istiyor musunuz?” sorusu sorulmuş ve “evet” veya “hayır” olarak yanıtlanması istenmişti.

3.768.500 nüfuslu Tataristan halkının %51,3’ünü Tatarlar, % 41’ini Ruslar, %3’ünü Çuvaşlar, kalan %4,7’sini de diğer milletler teşkil etmekteydi. Toplam nüfusun yüzde 56,58’ini oluşturan 2.132.351 kişi referanduma katıldı. Katılımcıların 1.309.056’sı (%61,4) “evet” , geriye kalan 799 bin 444’ü “hayır” oyu kullandı. Halk oylaması Tataristan’ın bağımsızlığı lehinde sonuçlandı.

21 Mart 1992’de Tataristan’da yapılan referandumdan sonra 31 Mart 1992 tarihinde, Rusya imzalanması için federe cumhuriyetlere “federatif antlaşma” sundu, fakat Tataristan ve Çeçenistan bu antlaşmaya imza atmadı.

Federasyon, savunma ve dış politika alanında dayanışma amacıyla birden fazla devletin bir birlik devlet içinde birleşmesi anlamına geliyor. Tataristan’ın Rusya Federasyonu’na dâhil olduğuna dair herhangi bir sözleşme bulunmamakta. Tarihçi İndus Tahirov, “Burada şu gerçeğin altını çizerek belirtmek gerekiyor ki, Tatar ülkesinin zorla Rusya’ya katılmasından (1552) bugüne kadar tek bir Tatar böyle bir antlaşmaya imza atmamıştır.” diyor.

21 Mart tarihinde halktan gelen güvenoyuna dayanarak Tataristan kendi anayasasını hazırlamış ve anayasa Tataristan Parlamentosu’nda 6 Kasım 1992 tarihinde kabul edilmişti. Tataristan Anayasası’nın giriş sayfasında şu satırlar yer alıyor: “Bu anayasa, Tataristan Cumhuriyeti’nin devlet statüsü hakkındaki halk oylaması sonucuna göre kabul ve ilan edilmiştir.” (Tataristan Cumhuriyeti Anayasası 1995: 5). Tataristan Anayasası’nın 1 maddesi, Tataristan’ın egemen demokratik bir devlet olduğunun altını çiziyor, ayrıca 4.maddeye göre Tataristan’da iki dil: Tatar ve Rus dilleri resmi dil olarak ilan ediliyor. Referandum ve Anayasa, Tataristan’ın bağımsız bir devlet konumuna gelmesinin bir kanıtını oluşturuyor.

Tarihçi ve siyasetçi İndus Tahirov bağımsızlığın şu satırlarla anlatıyor: “Tataristan kâğıt üzerinde de olsa, otonom cumhuriyetten bağımsız bir cumhuriyete dönüştü. Bugün, bu belgelere esasen, Tataristan, Rusya ve diğer devletlerin önünde bağımsız bir devlet olmaya hak kazandığını kanıtladı. Referandumun yapılması, bağımsızlığın hukuki esasını güçlendirdi.”

Rusya’nın bu olaylar karşısında ne yapacağı merak konusuydu. Rusya, Tataristan’ın ne bağımsızlığını kabul etmek istiyor, ne de fazla ses çıkmasını. Bunun sonucu 15 Şubat 1994 tarihide Boris Yeltsin ile Mintimer Şeymiyev arasında “Yetkileri Paylaşma Antlaşması” imzalandı. Bu antlaşma bir taraftan Rusya’nın tepkiler karşısında geri adım atması gibi algılansa da, aslında gerçekler hiç de göründüğü gibi olmadı. Rusya için “Yetki Paylaşımı”, Tataristan’ın dizginlerini ele alma ve Tatarları oyalama, zaman kazanma anlamını taşımaktaydı. Yanı sıra antlaşmanın Tataristan Cumhurbaşkanı Şeymiyev tarafından imzalanması, Tataristan adına verilen ilk taviz oldu. Tataristan’ın elde ettiği başarıların kaybının başlangıcını oluşturan bu antlaşma Tataristan Cumhuriyeti için yeni bir çöküş döneminin habercisi oldu. Bundan sonra Tataristan’ın elde ettikleri yavaş yavaş elinden alındı.

1994 yılında Rusya’nın bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan’a karşı savaş açmasıyla Tatarlar başta olmak üzere Rus olmayan diğer uluslara gözdağı verip korkutarak susturdu.

Not: Kaynak olarak Roza Kurban’ın “21 Mart 1992 tarihinde Tataristan’da yapılan referandum ve sonrası” adlı yazısındaki tarihi bilgilerden faydalanılmıştır.

QHA