BATI TÜRKMENELİ SURİYE TÜRKLERİ MİLLİ MİSAKİ SANCAĞI SURİYE TÜRKMEN TARİH

BATI TÜRKMENELİ SURİYE TÜRKLERİ MİLLİ MİSAKİ SANCAĞI
SURİYE TÜRKMEN TARİH

YEDİNCİ YÜZYILDAN İTİBAREN OĞUZ BOYLARI AKINCILARI IRAK VE SURİYE’DE GÖRÜNMÜŞ VE YOĞUN TÜRK GÖÇLERİNİN 10. VE 11. YÜZYILLARDA GERÇEKLEŞMİŞTİR. SURİYE’YE YERLEŞEN OĞUZ BOYLARI İKİ KOLDAN İLERLEMİŞTİR. BİRİNCİ KOL; HALEP, HAMA, HUMUS, VE ŞAM YÖRESINE YERLEŞMIŞTIR. BUNLAR DAHA ÇOK BAYAT, AVŞAR, BEĞDILI, DÖĞER BOYUNA MENSUP OYMAKLARDIR. DIĞER KOL LAZKIYE VE TRABLUSŞAM ISTIKAMETINDE ENSARIYE DAĞ-LARININ BATISINA YERLEŞEN TÜRK BOYLARIDIR. MUTASIM DÖNEMINDE ŞAM VE MISIR’A VALI OLARAK TAYIN EDILEN EŞNAS EL TÜRKI ILE BERABER BÖLGE DAHA YOĞUN OLARAK TÜRKLERLE TANIŞMAYA BAŞLAMIŞTIR. TOLUNOĞULLARI ILE BAŞLAYAN TÜRKLERIN YERLEŞIMI 11. YÜZYILDA SELÇUKLULARIN BÖLGEYE GELMESI ILE DEVAM ETMIŞTIR. TÜRKLERIN BURAYA GELEN KOLU, OĞUZLAR’IN TÜRKMEN OLARAK ANILAN KISMIDIR. TÜRK ETKINLIĞI SELÇUKLULAR’IN BÖLGEYE GELIŞIYLE ARTMIŞTIR. ÖZELLIKLE HALEP, LAZKIYE, TRABLUSŞAM VE ASI NEHRI VADISI BOYUNCA HAMA, HUMUS VE ŞAM BÖLGESINDE YERLEŞIM YOĞUNLUK KAZANMIŞTIR. SURIYE’NIN KUZEY BÖLGELERI, ANTAKYA VE ÇEVRESI ISE 11. YÜZYILDA YOĞUN BIR TÜRK YERLEŞIMINE SAHNE OLMUŞTUR. 1064 YILINDA BÖLGEYE GELEN TÜRKLER, KARAHANLILARIN BATI KOLU HÜKÜMDARI TAMGAÇ HAN’IN OĞLU OLAN HANOĞLU HARUN BEY VE ONA BAĞLI 1000 KADAR ATLI OĞUZ’DUR. BÖLGEYE AKINLAR GERÇEKLEŞTIREN BIR DIĞER GRUP ISE ALP ARSLAN’IN KOMUTANLARINDAN AFŞIN BEY VE SANDAK BEY’DIR. BÖLGEYE 1070-71 YILLARINDA NAVAKKIYE TÜRKLERI GELMIŞ VE HAKIMIYET ALTINA ALMA STRATEJISI IZLENMIŞTIR. ÖZELLIKLE ANADOLU’NUN FETHI IÇIN, AHLAT’TAN SONRA HALEP BIR HAREKET ÜSSÜ IŞLEVI GÖRMÜŞTÜR.1069-1070 YILLARINDA ISE KURLU VE ATSIZ BEYLER, GÜNEY SURIYE’YI TAMAMEN ELE GEÇIRMIŞTIR. SELÇUKLU ZAMANINDA SULTAN ALPARSLAN HALEP ŞEHRINI TÜRKMEN KOMUTANLARDAN OK OĞLU ATSIZ’A BIRAKMIŞTIR. OK OĞLU ATSIZ HALEP ŞEHRINI TESLIM ALIR ALMAZ SURIYE, LÜBNAN VE FILISTIN’I FATIMI HAKIMIYETINDEN ALMAYA ÇALIŞMIŞTIR. ŞAM’I KUŞATIP FETHEDEMEYINCE GOLAN BÖLGESINDE TÜRKMEN BOYLARINI TOPARLAYARAK FILISTIN’E DOĞRU YÜRÜMÜŞTÜR. FILISTIN’DEKI FATIMILERI BOZGUNA UĞRATARAK RAMLE, TABARIYE VE KUDÜS’Ü ELE GEÇIRMIŞTIR. OK OĞLU ATSIZ IDARE ETTIĞI TÜRKMEN BEYLIĞININ MERKEZINI KUDÜS ŞEHRI ILAN EDEREK SONRASINDA ŞAM’I KUŞATMIŞTIR. 1076 YILINDA SAVAŞMAKSIZIN ŞAM’I ELE GEÇIRMIŞTIR. BU TARIHTEN ITIBAREN ŞAM MERKEZ OLARAK SURIYE, LÜBNAN, ÜRDÜN VE FILISTIN OK OĞLU ATSIZ’IN HAKIMIYETI ALTINA GIRMIŞTIR. BU SÜREÇ IÇINDE TÜRKMEN BOYLARI GÜNÜMÜZ SURIYE TOPRAKLARINI YURT EDINMEYE DEVAM ETMIŞTIR. DAHA SONRAKI DÖNEMDE DE ORTA ASYA, GÜNEY KAFKASYA (AZERBAYCAN) VE ANADOLU’DAN SURIYE’YE TÜRKMEN BOYLARI GÖÇMÜŞTÜR. NIHAYET SULTAN MELIKŞAH, 1078 YILINDA TUTUŞ’A SURIYE SELÇUKLU DEVLETI’NI KURMA EMRINI VERMIŞTIR. OĞUZLARIN YIVA BOYU ILE BAYAT, AVŞAR, BEGDILLI, DÖĞER VE ÜÇOKLAR OYMAKLARI ŞAM VE HALEP’E YERLEŞMIŞTIR. BURADAKI TÜRK BOYLARI, 1096 YI-LINDA HAÇLI SEFERLERI BAŞLADIĞINDA ŞAM ATABEYI NURETTIN MAHMUD ZENGI KOMUTASINDAKI MÜSLÜMANLARLA BIRLEŞEREK HAÇLILARA KARŞI BÖLGEYI SAVUNMUŞ VE KUDÜS’ÜN FETHININ TEMELI ATILMIŞ-TIR. BU AÇIDAN TÜRK ASKERI LIDER VE ŞAM ATABEYI NURETTIN MAHMUD ZENGI HAÇLILARA KARŞI EN BÜYÜK ZAFERI KAZANAN KIŞIDIR. ZINKI ATABEY DEVLETINDEN SONRA EYYUBI DEVLETI YERINI MEMLUKLAR (KÖLEMENOĞULLARI)’A BIRAKMIŞTIR. SURIYE, 1260’TAN ITIBAREN BIR TÜRK DEVLETI OLAN MEMLUKLARIN HAKIMIYETI ALTINA GIRMIŞTIR. IDARESI VE ASKERI GÜCÜ TÜRKLERDEN OLUŞAN BU DEVLET SURIYE’YE YAKLAŞIK 250 SENE HAKIM OLMUŞTUR. 1243 YILINDA KÖSEDAĞ SAVAŞINDA MOĞOLLARA YENILEN TÜRK BOYLARI HALEP BÖLGESINE YERLEŞMIŞTIR. BU DÖNEMDE SURIYE’YE GELEN TÜRK ÇADIR SAYISININ 40.000 OLDUĞU TAHMIN EDILMEKTEDIR. YAVUZ SULTAN SELIM, 1516 YILINDA MERCIDABIK’TA MEMLUKLULARI YENEREK BUGÜNKÜ SURIYE TOPRAKLARINI OSMANLILARA BAĞLAMIŞTIR.

1516’DAN SONRA YÖNETIMI OSMANLI DEVLETI’NE GEÇEN BÖLGE 1918 YILINA KADAR KESINTISIZ OLARAK 402 YIL BOYUNCA TÜRKLERIN HAKIMIYETI ALTINDA KALMIŞTIR. BU DÖNEMDE SURIYE’DE TÜRKMEN YERLEŞIMI ARTARAK DEVAM ETMIŞ VE BÖLGEDE ÖNEMLI BIR TÜRK NÜFUSU OLUŞMUŞTUR.

OSMANLI DEVLETI ZAMANINDA SURIYE’DE BULUNAN BAZI ARAP AŞIRETLERININ BASKISI SONUCUNDA TÜRKLER ANADOLU’NUN IÇLERINE GÖÇ ETMEYE ZORLANMIŞTIR. ORTAYA ÇIKAN OLUMSUZ NÜFUS DEĞIŞIMI OSMANLI DEVLETI’NI TEDBIR ALMAYA ITMIŞTIR. ANEZE ARAPLARININ SALDIRISINI ÖNLEMEK IÇIN RAKKA’YA TÜRK AŞIRETLERI YERLEŞTIRILMEYE BAŞLANMIŞTIR. BÖYLECE GÜNEYDEKI ARAP SALDIRILARININ ÖNÜ ALINMAYA ÇALIŞILMIŞTIR. BAZI TÜRKMEN BOYLARININ BU BÖLGELERE YERLEŞTIRILME NEDENLERINDEN BIRI DE ISYAN ETMELERINDEN DOLAYI CEZALANDIRMA AMAÇLIDIR. BUNLARIN YANI SIRA HAC YOLUNUN GÜVENLI-ĞININ SAĞLANMASI VE HACILARA YÖNELIK YAĞMALAMALARI ÖNLEMEK AMACIYLA DA TÜRKMENLER ARAP COĞRAFYASINDA ISKAN EDILMIŞTIR. I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA OSMANLI TÜRK IDARESINE BAŞ KALDIRAN ŞERIF HÜSEYIN VE OĞLU FAYSAL LIDERLIĞINDEKI ARAPLAR, 26 EKIM 1918’DE HALEP’I ELE GEÇIRMIŞ ANCAK SAVAŞ SONRASI FRANSA’NIN MANDA YÖNETIMI ALTINA GIRMIŞLERDIR. BÖYLECE BÖLGEDEKI TÜRK IDARESI SONA ERMIŞTIR. BÜTÜN BU GELIŞMELERE RAĞMEN, TÜRKIYE’NIN SURIYE’YE OLAN ILGISI KURTULUŞ SAVAŞI SIRASINDA DA DEVAM ETMIŞTIR. BU DÖNEM BÖLGEDEKI TÜRKLER IÇIN SIKINTILI GEÇMIŞTIR. FRANSA’NIN IŞGAL HAREKATI ARAPLARI TÜRKLERLE BIRLIKTE HAREKET ETMEYE YÖNLENDIRMIŞTIR. OSMANLI’NIN ÇEKILMESI ILE SURIYE TÜRKMENLERI MILLI MÜCADELEYE BAŞLAMIŞTIR. AHMET NABĞALI LIDERLIĞINDEKI SURIYE TÜRKMENLERININ MÜCADELESI DÖNEMIN TÜRKIYE YÖNETICILERININ ILGISINI ÇEKMIŞTIR. BU DÖNEMDE FRANSA IŞGALINE KARŞI OLUŞTURULAN TÜRKMEN ÇETELERI BÜYÜK DIRENIŞ SERGILEMIŞTIR. HALEP’TE NÜVEYRAN OĞUZ, LAZKIYE’DE SOHTA AĞA KOMUTASINDA TÜRKMEN DIRENIŞ GRUBU OLUŞTURULMUŞTUR. NÜVEYRAN OĞUZ VE SILAH ARKADAŞI KARGEN TIRKEN POLAT DIŞŞO’NUN ŞEHIT DÜŞMESININ ARDINDAN O TARIHLERDEN BU YANA SÖZ KONUSU ISIMLERIN DIŞINDA SURIYE TÜRKMENLERI HENÜZ LIDER ÇIKARAMAMIŞTIR. BUNUN YANISIRA 1967 YILINDA, GOLAN TÜRKMENLERI DE ISRAIL IŞGALINE KARŞI GÜÇLÜ BIR DIRENIŞ GÖSTERMIŞ VE YÜZLERCE ŞEHIT VERMIŞTIR. DAHA SONRAKI DÖNEMDE TÜRKIYE ILE FRANSA ARASINDA ANKARA ANLAŞMASI IMZALANMIŞTIR. 20 EKIM 1921 TARIHLI ANLAŞMANIN 7. MADDESI, “SURIYE’DEKI TÜRKMENLERIN RESMI DILLERININ TÜRKÇE OLMASI VE TÜM KÜLTÜREL SOSYAL HAKLARININ KORUNMASINI” IÇERMEKTEDIR.

DOLAYISIYLA ANKARA ANLAŞMASI SURIYE TÜRKMENLERI KONUSUNDA TÜRKIYE’YE GARANTÖRLÜK VERMIŞTIR.1939’DA HATAY’IN TÜRKIYE’YE KATILMASIYLA YENI BIR DÖNEME GIRILMIŞTIR. 1946’YA KADAR FRANSA HIMAYESINDE KALAN SURIYE 1958’DE MISIR’LA BIRLEŞIP “BIRLEŞIK ARAP CUMHURIYETI”NI KURMUŞTUR. 3 YIL SONRA BIRLIKTEN AYRILAN SURIYE 1967 YILINDA ARAP-ISRAIL SAVAŞINDA GOLAN TEPELERINI KAYBETMIŞTIR. 1970 YILINDA ÜLKENIN BAŞINA GEÇEN HAFIZ ESAD 30 YIL ÜLKEYI YÖNETMIŞTIR. BU ZAMAN IÇINDE TÜRKIYE SURIYE KOMŞULUK ILIŞKILERI SOĞUK SAVAŞ’IN DA ETKISIYLE GELIŞMEMIŞ, ZAMAN ZAMAN GERGIN BIR HAL ALMIŞ; SU SORUNU, HATAY MESELESI VE SURIYE’NIN PKK’YA VERDIĞI DESTEK BU YILLARA DAMGASINI VURMUŞTUR. 1998 YILINDA IMZALANAN VE TERÖRE KARŞI IŞBIRLIĞI ÖNGÖREN ADANA MUTABAKATI’NIN IMZALANMASI ILE PKK SORUNU ORTADAN KALKMIŞ VE BU TARIHTEN ITIBAREN ILIŞKILER HIZLA ILERLEMIŞTIR. ANCAK IKI ÜLKE ILIŞKILERININ GELIŞMESI SURIYE TÜRKMENLERININ ÜLKEDEKI KONUMUNDA KAYDA DEĞER BIR DEĞIŞIKLIK YARATMAMIŞTIR.

1. GÜNÜMÜZDE SURIYE TÜRKMENLERI

1906’DA YAYINLANAN HALEP VILAYETI SALNAMESINDE GÜNÜMÜZ SURIYE COĞRAFYASINDA NE KADAR TÜRK’ÜN YAŞADIĞINA ILIŞKIN VERILERE RASTLANMAKTADIR. BELGEDE, HALEP’TE YER ALAN TÜRK MAHALLELERININ ADLARI SAYILMAKTADIR. HALEP DIŞINDA 350 TÜRK KÖYÜNÜN VARLIĞI BELGEDE YER ALMAKTADIR. BUNA GÖRE HALEP ŞEHRI VE ÇEVRESINDE 200 BIN, LAZKIYE BÖLGESINDE 150 BIN, TELKERE CIVARINDA 50 BIN, KUNEYTRA (GOLAN) BÖLGESINDE 100 BIN VE DIĞER BÖLGELERDE 300 BINE YAKIN TÜRK YAŞAMAKTADIR. BÖYLECE BELGEDEN 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA SURIYE’DE 1 MILYONA YAKIN TÜRK’ÜN YAŞADIĞI ANLAŞILMAKTADIR. GÜNÜMÜZDE SURIYE TÜRKMENLERININ NÜFUSUNA ILIŞKIN RESMI VEYA BILIMSEL ARAŞTIRMALARA DAYALI RAKAMLAR BULUNMAMAKTADIR. SON RESMI SAYIMA GÖRE SURIYE’NIN NÜFUSU YAKLAŞIK 23 MILYONDUR. BU NÜFUS IÇINDE TÜRKMEN NÜFUSUNA ILIŞKIN FARKLI RAKAMLAR VERILMEKTEDIR. ANCAK TÜRKÇE KONUŞAN TÜRKMEN SAYISININ YAKLAŞIK BIR BUÇUK MILYON, TÜRKÇEYI UNUTMUŞ TÜRKMENLERLE BERABER SAYININ 3,5 MILYON CIVARINDA OLDUĞU TAHMIN EDILMEKTEDIR. DILLERINI UNUTMUŞ OLAN TÜRKMENLER KIMLIKLERININ BILINCINDE OLMAKLA BIRLIKTE YAŞADIKLARI BÖLGENIN DILI, KÜLTÜRÜ ILE BÜTÜNLEŞMIŞTIR. ANCAK TÜRKMEN KIMLIKLERININ BILINCEDIRLER. SURIYE’DE BÜYÜK GRUPLAR HALINDE YAŞAYAN TÜRKMENLER, MILLI BENLIKLERINI KORUYABILDIKLERI HALDE KÜÇÜK GRUPLAR HALINDE YAŞAYANLAR ÖNEMLI ÖLÇÜDE ARAPLAŞMIŞTIR. DINI YAPIYA BAKILDIĞINDA SURIYE TÜRKMENLERININ BÜYÜK ÇOĞUNLUĞU SÜNNI HANEFI MEZHEBINE MENSUPTUR. ÇOK AZ SAYIDA ALEVI TÜRKMEN BULUNMAKTADIR. TÜRKIYE TÜRKÇESINE ÇOK YAKIN BIR TÜRKÇE KONUŞULMAKTADIR. SURIYE ARAP CUMHURIYETI’NDE AZINLIK OLARAK SADECE ERMENILER KABUL EDILMEKTEDIR. DIĞER TOPLULUKLAR SURIYE ARAP VATANDAŞI OLARAK KABUL EDILMEKTEDIR. BU TANIMLAMADAN DOLAYI YÖNETIM TÜRKMEN YA DA DIĞER TOPLUMLARA ÖRGÜTLENME IZNI VERMEMEKTEDIR. BU NEDENLE TÜRKMENLERIN TÜRKMEN ADI ALTINDA BIR ÖRGÜTLENMESI BULUNMAMAKTADIR. BEYDILLI (KADIRLI, ARAPLI, BEGMIŞLI, ULAŞLI, KARAŞIHLI, GÜNEÇBAYRAKTAR, GAZLI), ELBEYLI (GAVURILLI, ŞAHVELI, TIRIKLI, TAVLI, FERIZLI, KARA TAŞLI, DOĞANLI), BARAK (TABUR, KASIMLI, TORUN, ISALLI, TIRYAKI, GÖKBAKAN, MAHMUTLU), BAYAT, BAYINDIRLI, BUDAK, KARKIN, KARAMANLI, SALLUR, ISABEĞLI, KARAKEÇILI, MUSABEĞLI, AVŞAR, BAYINDIR, BERILLI, TORUN, YÖRÜK, ISE BEYLI, KARAMANLI, ŞARK EVLI, GIZIKLI, BOZGEYIKLI DEDE, KARAKOYUNLU, SINCAR GIBI TÜRKMEN BOYLARI YAŞAMAKTADIR. BU TÜRKMEN BOYLARI ILE ANADOLU’DAKI UZANTILARI OLAN TÜRK BOYLARI ARASINDA INANÇ, GELENEK VE FOLKLORIK PRATIKLER BAKIMINDAN ÇOK ÖNEMLI BENZERLIKLER BULUNMAKTADIR. SURIYE’DE TÜRKÇE EĞITIM YAPAN OKULLAR OLMADIĞI GIBI, TÜRKMENLERI BIR ARADA TUTAN HERHANGI BIR ÖRGÜTLENME DE BULUNMAMAKTADIR. KÖY VE KASABALARDA YAŞAMAYA DEVAM EDEN TÜRKMENLER KENDI ARALARINDA TÜRKÇE KONUŞMAYI SÜRDÜRMEKTEDIR. TÜRKIYE’DE EĞITIM ALANLAR SURIYE’YE GERI DÖNMEMEYI TERCIH ETMEKTEDIR. TÜRKÇE OKUR-YAZAR SON DERECE AZDIR. TÜRKÇE YAYIN ORGANLARI, 1922’DEN 1937’YE KADAR, SÜRGÜNDEKI REFIK HALIT’IN DE KATKILARIYLA ÇIKAN “DOĞRU YOL” VE “VAHDET” OLMUŞTUR. SURIYE TÜRKMENLERI, ŞIVE VE EDEBIYATLARI BAKIMINDAN TÜRKIYE’NIN BIR UZANTISI GIBIDIR. SURIYE’DE KONUŞULAN AĞIZ, HATAY BÖLGESINDE KONUŞULAN TÜRKMEN AĞIZLARININ BIR DEVAMI NITELIĞINDEDIR. HAMA VE HUMUS TÜRKMENLERININ ŞIVESI ESKI OSMANLI DILINE SON DERECE YAKINDIR.

2.SURIYE’DE TÜRKMEN TOPRAKLARI

SURIYE TÜRKMENLERI GÜNÜMÜZDE ŞAM, HALEP, HUMUS, LAZKIYE, HAMA, KUNEYTRA, TARTUS, RAKKA, IDLIB, VE DERA VILAYETLERINDE YAŞAMAKTADIR.

2.1. ŞAM TÜRKMENLERI

ŞAM’DA FARKLI GEÇMIŞE SAHIP DÖRT AYRI TÜRKMEN TOPLULUĞU BULUNMAKTADIR. BIRINCISI OSMANLI DÖNEMI VE ÖNCESINDEN KALMIŞ ZENGIN TÜRKMEN AILELERDIR. IKINCISI GOLAN TEPELERI’NIN ISRAIL TARAFINDAN IŞGAL EDILMESININ ARDINDAN BÖLGEDEN GÖÇ ETMEK ZORUNDA KALARAK ŞAM’A YERLEŞEN TÜRKMENLERDIR. ÜÇÜNCÜ GRUP ISE TÜRKIYE’DE CUMHURIYET DEVRIMLERI SIRASINDA TÜRKIYE’DEN SURIYE’YE GÖÇ EDEN TÜRKMENLERDIR. SON OLARAK KARAÇAY BALKAR TÜRKÜ BULUNMAKTADIR.

CUMHURIYET’IN ILK YILLARINDA HAYATA GEÇIRILEN DEVRIMLERI KABUL ETMEYEN VE ANADOLU’DA YAŞAYAN BAZI TÜRKLER ŞAM ŞEHRINE GÖÇ ETMIŞTIR. SAYILARIN NET OLMAMAKLA BIRLIKTE BU ŞEKILDE ON BIN CIVARINDA TÜRK ŞAM’A GITMIŞTIR. BU TOPLULUK ŞU AN ŞAM’I ÇEVRELEYEN KASIYUN DAĞ ETEKLERINDE MUHACIRUN MAHALLESINDE OTURMAKTADIR. MUHYIDDIN ARABI’NIN TÜRBESININ ETRAFINDA YOĞUNLAŞAN BU YERLEŞIM BIRIMI SURIYE’DE “TÜRK MAHALLESI” OLARAK BILINMEKTEDIR. BUNUN YANI SIRA ŞAM’IN MESEKIN BERZE, MUHAYYEM, HACER ESVED, KADEM, IŞŞIL VERVER VE COBAR HIRMALLI MAHALLELERINDE YAŞAMAKTADIRLAR. ŞEHIR MERKEZINDE YAŞAYAN TÜRKMEN ASILLI AILELER ARAPLAŞMIŞTIR.
BUNUN YANI SIRA OSMANLI DÖNEMINDEN KALAN TOPRAK SAHIPLERI VE ZENGIN TÜCCAR TÜRK AILELER BULUNMAKTADIR. BU TOPLULUK TÜRKLÜKLERINI UNUTMAMIŞ OLMASINA RAĞMEN TÜRKÇEYI UNUTMUŞ VE DEVLETLE YAKIN ILIŞKILER GELIŞTIRMIŞTIR. AZ SAYIDA BIR KISIM TÜRKMEN ŞAM’IN KIRSALINDA YAŞAMAKTADIR.

2.2. HALEP TÜRKMENLERI

HALEP, ANADOLU’DAN DAHA ÖNCE TÜRKLEŞEN BIR ŞEHIR OLMUŞTUR. 1906 YILINDA YAYIMLANMIŞ OLAN HALEP VILAYETI SALNAMESI’NDE YER ALAN TÜRKÇE MAHALLE ISIMLERI ŞUNLARDIR: HAMIDIYE, AZIZIYE, SELIMIYE, AKYOL, ALTUNBOĞAZ, OĞULBEY, BADINCIK, BALIBULGUR, TATARLAR, KARAMAN, ÇUKURCUK, ÇUKURKESTAL, HAMZABEY, HENSEBIL, HARAPHAN, ŞAKIRAĞA, ŞAHINBEY, SAÇLIHAN, FARFARA, KAZASKER, KILISE, KÜÇÜKKILISE, MAHMUTBEY, MÜSTADEMBEY, HARUNDERE, ALMACI. GÜNÜMÜZDE DE HALEP ŞEHRINDE ÇOK SAYIDA TÜRKMEN YAŞAMAKTADIR. HALEP HALEN, BIRÇOK TÜRK MIMARI VE SANAT ESERININ BULUNDUĞU VE SOKAKLARINDA TÜRKÇENIN KONUŞULDUĞU BIR ŞEHIRDIR. BÖLGE NÜFUS, KÜLTÜR YAPISI ITIBARIYLE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESININ DEVAMI NITELIĞINDEDIR. ŞEHIR MERKEZINDE HÜLLÜK, KADI ASKER, HAYDERIYYE VE EŞREFIYYE ÖNEMLI TÜRKMEN MAHALLELERIDIR. ŞEHIR MERKEZINDE BULUNAN MAHALLELERE ILAVETEN; KURDAĞI, AZEZ, BAB, MÜNBIÇ, CARABLUS KAZALARINDA OLMAK ÜZERE HALEP BÖLGESINDE TOPLAM 145 TÜRKMEN KÖYÜ MEVCUTTUR.

2.3. HUMUS TÜRKMENLERI

HUMUS’TA ÇOK SIK KULLANILAN BIR ATASÖZÜNE GÖRE; “HUMUS’TA KIM DERSE BEN TÜRKMEN DEĞILIM ASLINDA O HUMUSLU DEĞILDIR.” ARAP TARIH-ÇISI BIN EL ESIR’E GÖRE, 11. YÜZYILDA HUMUS’TA BÜYÜK BIR DEPREM YAŞANMIŞ VE ŞEHRI YENIDEN INŞA EDENLER TÜRKMENLER OLMUŞTUR. ANCAK GÜNÜMÜZDE HUMUS’TA YAŞAYAN BIRÇOK TÜRKMEN ARAPLAŞMIŞTIR. OSMANLI IMPARATORLUĞU DEVRINDE HUMUS VE HAMA’YA YERLEŞTIRILEN OYMAKLAR ŞU ŞEKILDEDIR: KARA AVŞAR, INALLU, DÖĞER OĞLANI, HAMA DEĞERI MUSTAFA KETHÜDA, HAMA DÜĞERI TABI-I DERVIŞ KETHÜDA, ŞAM BEĞMIŞLÜSÜ, HÜCCETLÜ, KAPUUŞAK, EYMIR-I DÜNDVARLU, ÇOZLU ÇERKEZOĞULLARI, IDRIS KETHÜDAYA TABI ABALU, TOKUZ HAN HARBENDELÜSÜ, KARA TOHTEMÜRLÜ, KÖSE KETHÜDAYA BAĞLI ŞEREFLI, UŞAK OBASI, BEŞIROĞULLARI OBASI, EYMIR-I SINCARLU, BOZLU, EBU DERDA’YA BAĞLI OLAN BOZLU,TOHTEMÜRLÜSÜ, SALUR (SELLÜRIYYE) TÜRKMENLERI, DINDAŞOĞLU ISMAIL BOZULUS’A BAĞLI OLAN GENCELI AVŞARI, KIZIL ALI, DANIŞMENDLÜ’YE TABI KARA HALIL.

HUMUS ŞEHIR MERKEZINDE YAŞAYAN TÜRKMEN ASILLI AILELER ISE ŞUNLARDIR: ATASI, HÜSEYNI, VAFAI, EL REYIS, TÜRKMENI, ŞIŞEKLI, KÜVETLI, OSMAN, EŞEKLI, BAYIRLI, ŞEHIRLI, EL SUFI, ATAAI, TUZUKLI, DELATI, EL ŞIMALI, KIRIAI, ASSAF, KUNDAKÇI, EL SATLI, EL TÜRK, EL ŞEREFLI, ŞEMSI PAŞA, EL AMIN, BALI, KAHYA, KIHYA, NEKDELI, MAMIŞ, MAHLI, HAZNADAR, KYŞI, EL TERZI, RAMDUN, HAMIŞ, BAZARBAŞI, DENDEŞI, ŞEHERLI, BELHUS, DÜKKANCI, ABULLEBEN, SALLUR, KASSAP, BARAK, ACIOĞLAN, NEBO, ABDULDEYIM, HOCA, KÜVETLI, AMRAN, KEHI, DELI OSMAN, SEVADIYE, KÜÇÜK, HUVÇÜK, EL UMAR, SUFI, BEKIR, HAZZÜRI, EÇO, MIHI, UYUN EL SUD, TORUN, GARUT, MAHMUT, KADDI, TORUN, EL BAKRASI, EL EMIN, BALLI SUFI, HAMIŞ, ÇUHADAR, CANSIZ, ÇELEBI, HÜSEMI, ATMAZ, SIVASLI, AHRAS, EL HULU, SIRIEA, MILLA, TAŞ, SATLI.

AYRICA HUMUS ŞEHIR MERKEZINDE TÜRKMEN NÜFUSUN YOĞUN OLARAK YAŞADIĞI SEMTLER YER ALMAKTADIR. BUNLAR ARASINDA BABI AMR, BAB TÜRKMEN VE VUAR YER ALMAKTADIR.

2.4. BAYIR – BUCAK (LAZKIYE) TÜRKMENLERI

BAYIR–BUCAK, HATAY SINIRLARINDAN BAŞLAYIP LAZKIYE SINIRLARINA KADAR UZANAN 60 KM KADAR DERINLIKTE COĞRAFI YAPISI ITIBARI ILE AMANOS DAĞLARI’NIN DEVAMI OLAN BÖLGENIN ADIDIR. HATAY’IN YAYLADAĞI ILÇESI DAHIL OLMAK ÜZERE LAZKIYE’YE KADAR UZANAN BÖLGEDE TAMAMIYLA BAYIR–BUCAK TÜRKMENLERI YAŞAMAKTADIR. BU BÖLGEDE 78 TÜRKMEN KÖYÜ BULUNMAKTADIR.

BAYIR – BUCAK TÜRKMENLERI, KARAMANOĞLU TÜRKMENLERINDEN OLUP OSMANLI DÖNEMINDE IÇ ANADOLU VE AKDENIZ BÖLGELERINDEN GETIRILIP YERLEŞTIRILMIŞLERDIR. SURIYE’NIN AKDENIZ KIYILARINDA, BAŞTA LAZKIYE ŞEHIR MERKEZINDEKI ALI CEMMEL MAHALLESI OLMAK ÜZERE BASIT, BAYIR, KESAP NAHIYE VE KÖYLERINDE YAŞAMAKTADIRLAR. TÜRKMEN KÖYLERININ ARASINDA ARAP KÖYÜ BULUNMAMAKTADIR. BAYIR–BUCAK TÜRKMENLERI ÇOĞUNLUKLA TARIMLA UĞRAŞMAKTADIR.

CUMHURIYETIN KURULUŞUNDAN SONRA ÇEŞITLI DÖNEMLERDE ÇOK SAYIDA TÜRKMEN TÜRKIYE’YE GÖÇ ETMIŞ VE ÖZELLIKLE HATAY BÖLGESINE YERLEŞMIŞTIR. 1940’LARDAN ITIBAREN GÜNÜMÜZE KADAR BAYIR-BUCAK BÖLGESINDEN ÇOK SAYIDA TÜRKMEN GENÇLERI TÜRKIYE’YE GELEREK YÜKSEK EĞITIM GÖRMEKTEDIR VE BÜYÜK BIR ÇOĞUNLUĞU SURIYE’YE GERI DÖNEMEMEKTEDIR.

2.5. HAMA TÜRKMENLERI

SURIYE’NIN HAMA ŞEHRI VE KÖYLERINDE ÖNEMLI SAYIDA TÜRKMEN YAŞAMAKTADIR. BU TOPLULUKLAR HUMUS TÜRKMENLERININ UZANTISIDIR. ŞEHIR MERKEZINDE YAŞAYAN TÜRKMENLER ARAPLAŞMIŞTIR. KÖYLERINDE TÜRKMENCE KONUŞULMAYA DEVAM EDILMEKTEDIR. HAMA ŞEHIR MERKEZINDE YAŞAYAN TÜRKMEN ASILLI BAZI AILELER ŞUNLARDIR: EL EZAM, EL ASAM, EL ŞARABI, EL SADI, ÇIÇEKLI, GIZI, MASARCI, SARAÇ, UZUN, KOÇEN, KAVUT, GIBIŞ, KOÇEK, GOCA, HURŞID, ERŞID, KUNDAKCI, EL BEK, KOCAK, TORUN, KASIM, MUHAMMET, OSMAN, RECEP, PAŞA, DELI, AKBALLIYA, AĞA, TINIŞ, TÜRKMENI.

2.6. GOLAN (KUNEYTRA) TÜRKMENLERI

11 VE 12. YÜZYILDA GOLAN TEPELERI MÜSLÜMANLAR ILE HAÇLILAR ARASINDAKI CEPHE BÖLGESI OLMUŞTUR. BÖLGE TARAFLAR ARASINDAKI EN ÖNEMLI SAVAŞLARA SAHNE OLMUŞ VE BU NEDENLE UZUN YILLAR YERLEŞIK HAYAT OLMAMIŞTIR. TÜRKMENLER SELÇUKLU DÖNEMINDE BU BÖLGEYE YERLEŞMEYE BAŞLAMIŞTIR. TÜRKMENLER, GOLAN TEPELERI’NIN BÖLGENIN EN VERIMLI ARAZILERINE, BIRÇOK AKARSU VE DIĞER SU KAYNAKLARINA SAHIP OLDUĞUNU GÖRDÜKTEN SONRA GÖÇEBE YAŞAMDAN YERLEŞIK YAŞAMA GEÇMIŞTIR. GOLAN TEPELERI ŞU ANDA SURIYE’NIN GÜNEY BATISINDA YER ALAN VE HALEN ISRAIL IŞGALI ALTINDA BULUNAN BIR BÖLGEDIR. GOLAN’IN ETNIK YAPISINA BAKILDIĞINDA BÖLGE NÜFUSUNU TÜRKMENLERIN YANI SIRA ARAP VE ÇERKEZLERIN OLUŞTURDUĞU GÖRÜLMEKTEDIR. 1999 TARIHINDE YAPILAN NÜFUS SAYIMINA GÖRE BÖLGENIN NÜFUSU 400 BIN KIŞIDIR. BU TARIHTE TÜRKMENLERIN SAYISI 100 BIN CIVARINDAYDI. YANI TÜRKMENLER GOLAN NÜFUSUNUN %25’INI OLUŞTURMAKTAYDI. GOLAN’DA TOPLAM 20 TÜRKMEN KÖYÜ BULUNMAKTAYDI. 1967 ALTI GÜN SAVAŞI SONRASINDA ISRAIL IŞGALINE GIREN BÖLGEDEKI TÜM TOPLULUKLAR GÖÇE ZORLANMIŞTIR.

HALEN SURIYE’DE GOLAN’DAN ÇIKARILMIŞ 40 BIN CIVARINDA TÜRKMEN YAŞAMAKTADIR. BU TOPLULUĞUN BIR KISMI ŞAM MERKEZ GERI KALAN KISMI DA ŞAM VILAYETININ KIRSAL BÖLGELERINE VE BIR KISMI DA HUMUS, HALEP ILLERINE YERLEŞMIŞTIR. GOLAN’DA ISRAIL TARAFINDAN IŞGAL EDILMIŞ TÜRKMEN KÖYLERINDEN BAZILARI ŞUNLARDIR: HAFR, REZZANIYE, MUGAYYIR, KEFER NAFAK, AYN SÜMSÜM, BOBYA, KADIRIYE, AHMEDIYE, GAZINIYE, KAFAR, AYN KURRA, MURAYYUN, AYN AYIŞE, CEVIZE, SINDIYANA, ALLIKA, AYN ALAK, HÜSEYNIYE. TAMAMI TÜRKMEN BU KÖYLERIN YANI SIRA CUVEYZ GIBI ÇERKESLERLER BERABER TÜRKMENLERIN BIRLIKTE YAŞADIĞI BIRKAÇ KÖY DAHA BULUNMAKTADIR.

2.7. TARTUS TÜRKMENLERI

TARTUS, OSMANLI DÖNEMINDE TÜRKMENLERIN YERLEŞTIRILDIĞI BÖLGELERDEN BIRIDIR. DAHA ÇOK VILAYETIN KIRSALINDA YAŞAMAKTADIRLAR.

2.8. RAKKA TÜRKMENLERI

OSMANLI DÖNEMINDE; RAKKA VEYA BUDAK ADI ILE BILINEN BÖLGEYE VE HALEP ILE RAKKA ARASINDA YER ALAN GULAP ISIMLI YERLEŞIM YERINE ÇOK SAYIDA TÜRKMEN BOYU YERLEŞTIRILMIŞTIR. ÖZELIKLE 1679 YILINDA ISKAN BEYI FERIZ BEY KOMUTASINDA SIVAS, YOZGAT VE KAHRAMANMARAŞ BÖLGELERINDEN ÇOK SAYIDA TÜRKMEN BOYU GETIRILMIŞTIR. BUGÜN RAKKA ILI SINIRLARI IÇINDE IL MERKEZINDEN TÜRKIYE SINIRINA KADAR OLAN BÖLGEDE TÜRKMEN YERLEŞIMI BULUNMAKTADIR. BU TÜRKMENLER DULKADIROĞULLARI DEVLETINI KURAN TÜRKMEN BEYLERININ TORUNLARIDIR.

2.9. IDLIB TÜRKMENLERI

IDLIB’IN CISR EL ŞUKUR ILÇESINDE, ŞEHIR MERKEZINDE YER ALAN TÜRKMEN SEMTINDE VE VILAYETIN KIRSALINDA TÜRKMENLER YAŞAMAKTADIR. IDLIB TÜRKMENLERI REYHANLI TÜRKMENLERININ UZANTISIDIR. BAYIR-BUCAK BÖLGESINDEN DE BU BÖLGEYE YERLEŞEN TÜRKMENLER BULUNMAKTADIR.

2.10. DERA TÜRKMENLERI

TÜRKMENLER DERA’YA HAC YOLUNUN GÜVENLIĞINI SAĞLAMAK AMACIYLA YERLEŞTIRILMIŞ. UZANTILARI ÜRDÜN’ÜN IÇLERINE KADAR GITMEKTEDIR. ÜRDÜN’DE DE DERA TÜRKMENLERININ DEVAMI OLAN YERLEŞIK TÜRKMEN KÖYLERI BULUNMAKTADIR. BUNUN YANI SIRA DERE ŞEHIR MERKEZINDE TÜRKMENLER BULUNMAKTADIR. DERA TÜRKMENLERININ BÜYÜK ÇOĞUNLUĞU ARAPLAŞMIŞTIR.

3. SURIYE TÜRKMENLERININ SOSYAL, SIYASAL, EĞITIM VE EKONOMIK DURUMU

SURIYE TÜRKMENLERI EKONOMIK OLARAK GENELDE ALT-ORTA SINIFTA YER ALMAKTADIR. ÖZELLIKLE HALEP ÇEVRESINDE ŞEHIRLEŞMIŞ, REFAH DÜZEYI YÜKSEK OLMAYAN IŞÇI SINIFLAR GÖZE ÇARPMAKTADIR. AYAKKABI SEKTÖRÜNÜN TAMAMINA YAKINI TÜRKMENLERIN ELINDEDIR VE TÜRKMEN GENÇLERI BU ATÖLYELERDE ÇALIŞMAKTADIR. BIRÇOK TÜRKMENIN TÜRKIYE’DE YAŞAYAN AKRABALARI MEVCUTTUR. TÜRKÇE’NIN ENDER AVANTAJLARINDAN BIRI TÜRK TELEVIZYONLARINI IZLEYEBILMEKTIR. BU ÜLKEDE YAŞAYAN TÜRKMENLER KENDILERINI TÜRKIYE’YLE O KADAR BÜTÜNLEŞTIRMIŞLERDIR KI TÜRK FUTBOL TAKIMLARINI TUTMAKTADIRLAR. SURIYE TÜRKMENLERININ EKONOMIK FAALIYETLERINE BAKILDIĞINDA, HALEP TÜRKMENLERININ GENELLIKLE TARIM VE AYAKKABI SANAYISI ILE GEÇIMLERINI SAĞLADIKLARI GÖRÜLMEKTEDIR.

LAZKIYE VE TARTUS TÜRKMENLERI TARIMLA MEŞGUL OLURKEN HAMA VE HUMUS TÜRKMENLERI HAYVANCILIK VE TARIMLA UĞRAŞMAKTADIRLAR. ŞAM’DA YAŞAYAN TÜRKMENLER MEMURLUK VE SERBEST MESLEK, RAKKA VE DERA’DA ISE TARIM BAŞLICA GELIR KAYNAĞIDIR. ŞEHIRLERDE YAŞAYAN TÜRKMENLERIN EĞITIMSIZ OLANLARI KÜÇÜK IMALAT ATÖLYELERINDE IŞÇI OLARAK ÇALIŞMAKTADIR. BU INSANLAR YILIN BELLI DÖNEMLERINDE, IŞ YOĞUNLUĞUNA GÖRE IŞ BULABILMEKTEDIR. SÜREKLI VE ISTIKRARLI BIR IŞLERI YOKTUR. BUNUN YANI SIRA ŞEHIRDE YAŞAYAN MEMUR, BANKACI VEYA ÖZEL FIRMALARDA ÇALIŞAN VE DAHA IYI KOŞULLARA SAHIP EĞITIMLI TÜRKMENLER AZ SAYIDA DA OLSA BULUNMAKTADIR. TÜRK ILERI GELENLERININ ISE GELIR DÜZEYLERI YÜKSEKTIR. BU GELIR DÜZEYI ÖZELLIKLE TÜRKIYE’YLE KURDUKLARI EĞITIM, KÜLTÜR VE EKONOMI BAĞLARI SAYESINDE GERÇEKLEŞMIŞTIR. SURIYE’NIN DIŞ TICARETINDE TÜRKIYE’NIN OYNADIĞI MERKEZI ROL DÜŞÜNÜLDÜĞÜNDE DIL VE KÜLTÜRÜ BIR FIRSAT OLARAK KULLANAN KIŞILER ÜST SINIFA ATLAYABILMIŞTIR. TÜRK ILERI GELENLERININ HEMEN HEPSI FEODAL KÖKLERE SAHIPTIR. SURIYE’ DE VERIMLI TOPRAKLARI VARDIR VE HAFTA SONLARINI ÇIFTLIKLERINDE GEÇIRMEKTEDIRLER. TÜRKMENLER ARASINDA AZ SAYIDA DA OLSA EKONOMIK AÇIDAN ORTA-ÜST SINIFA MENSUP KIŞILER BULUNMAKTADIR. BU AILELER SÜREKLI OLARAK TÜRKIYE’YI ZIYARET ETMEKTEDIR. TÜRKIYE’DE AKRABALARI, ARKADAŞLARI HATTA IŞ ILIŞKILERI BULUNMAKTADIR. GENELDE TICARET VE INŞAAT IŞLERIYLE UĞRAŞMAKTADIRLAR. BUNUN YANI SIRA HALEP’IN KUZEY KESIMLERINDE ZEYTINLIKLERE VE BAHÇELERE DE SAHIPTIRLER. HEM ŞEHIRLI HEM DE KIRSALDA YAŞAYAN TÜRKMENLERIN ORTAK NOKTASI EĞITIM SEVIYELERININ DÜŞÜK OLMASIDIR. OKUMA-YAZMA ORANI ÖZELLIKLE KIRSALDA ÇOK DÜŞÜKTÜR. BUNDA EN ÖNEMLI NEDEN TÜRKMENLERIN AZINLIK OLARAK KABUL EDILMEMESI, ARAP ÇOĞUNLUĞUN BIR PARÇASI SAYILMASI VE KÜLTÜREL HAKLARIN VERILMEMESIDIR. TÜRKMENLERIN KENDI DERNEKLERINI KURMA VEYA SOSYAL FAALIYETLER ORGANIZE ETME, MILLI GÜNLERINI KUTLAMA VE KENDI DÜĞÜNLERINDE TÜRKÇE TÜRKÜ SÖYLEMELERI BAZI BÖLGELERDE YASAKLANMIŞTIR. OKULA GIDEN VE ARAP EĞITIM SISTEMINE GIREN BIR GENCIN ARAPLAŞMASI KAÇINILMAZDIR. TÜRKIYE’DE BURSLU EĞITIM ALAN SURIYE TÜRKMENLERI DE ÜLKELERINE DÖNMEK YERINE TÜRKIYE’DE KALMAYI TERCIH ETMEKTEDIR.

BU DURUMDA ÜLKEDEKI TÜRKMEN VARLIĞININ VE TÜRKÇE’NIN KORUNMASININ ÖNÜNDEKI EN BÜYÜK ENGEL TÜRKMENLERIN SISTEMLE BÜTÜNLEŞIP DILLERINI UNUTMALARI OLMUŞTUR. KIMI DÖNEMLERDE BAZI ÇIKIŞLAR OLSA DA GENEL OLARAK TÜRKMENLER ARASINDA SIYASAL BIR MILLIYETÇILIK GELIŞMEMIŞTIR. TÜRKMENLER ARASINDA TEPKISEL VE KÜLTÜREL BIR MILLIYETÇILIK VARDIR. FRANSA IŞGALI VE SONRAKI DÖNEMLERDE TÜRKIYE’NIN UZANTISI OLARAK GÖRÜLMÜŞLERDIR. SURIYE SISTEMININ SERT YAPISI, TÜRK HAREKETININ SIYASALLAŞMASINI ÖNLEMIŞTIR. ANCAK ÖZELLIKLE SON HALK AYAKLANMASI ILE BERABER UYANIŞA GEÇEN BIR TÜRKMEN MILLIYETÇILIĞI DE GÖRÜLMEKTEDIR. KENDI HAKLARINI ARAMAK, SURIYE TOPLUMU IÇINDE KENDI BENLIKLERINI BULMAK VE VARLIKLARINI ISPAT ETME ÇABASI IÇINDEDIRLER.