International Policy’de Peter Koelle imzası ile yayınlanan yazının çevirisini aşağıda bulabilirsiniz.
Ünlü Suudi gazeteci ve yorumcu Cemal Kaşıkçı, kendi ülkesi ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yayınlar için Arapça ve İngilizce yazılar yazdı. Suudi rejimine yönelik eleştirisi nedeniyle Kaşıkçı, Suudi Arabistan’ı terk etmek ve ABD’ye yerleşmek zorunda kaldı. Burada hükümetin sansürü ve tacizinden bağımsız olarak yazmaya devam etti. 2 Ekim 2018’de Kaşıkçı, Türk nişanlısı Hatice Cengiz ile Türkiye’de evlenmek için gerekli belgeleri almak üzere İstanbul’daki Suudi konsolosluğuna girdi. Kaşıkçı bir daha dış dünya tarafından görülmedi.
Zamanla Suudi Arabistan’dan gönderilen bir ekibin konsoloslukta Kaşıkçı’yı öldürdüğü ve vücudunu parçaladığı öğrenildi. Kalıntılarının nerede olduğu bilinmiyor.
Recep Tayyip Erdoğan, kitle iletişim araçlarında muhalefeti bastırmak için devlet kaynaklarını kullandı ve kullanmaya devam ediyor. Neredeyse üç yıl Wikipedia’ya erişimi durdurdu. 2018’de Kaşıkçı öldürüldüğünde Türkiye’de 110 Türk gazeteci tutukluydu. Yine de Erdoğan, Kaşıkçı davasını hemen üstlendi ve birçok kez Suudi Arabistan’ı kınadı. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 11 Eylül saldırılarının yanında Kaşıkçı cinayetinin yirmi birinci yüzyılın en tartışmalı ve etkili olayı olduğunu söyleyecek kadar ileri gitti. Erdoğan’ın tepkisi, Türkiye’nin siyasi ve kültürel mirasının yanı sıra bakış açısı ve gündemi göz önüne alındığında tahmin edilebilirdi.
Kişisel düzeyde Kaşıkçı, Erdoğan’ın bir arkadaşıydı. Bir arkadaşın öldürülmesi ve vücudunun yabancı bir gücün ajanları tarafından korkunç bir şekilde parçalanması herhangi bir devlet başkanını kızdırır. Kaşıkçı’nın siyasi eleştirisi Suudi Arabistan’a yöneltildiği için, çalışmaları Erdoğan’ın kendisiyle dostluğuna hiçbir engel teşkil etmedi. Nitekim Kaşıkçı’nın yazıları Suudi Arabistan’a, Erdoğan’ın Ortadoğu’daki en yakın rakibine yöneltildiği için bu onun siyasi gündemiyle uyumluydu.
Erdoğan, Kral Selman’ın ve sadık tebaasının arkadaşı olduğunu ancak Suudi Arabistan gölge devletini suçladığını belirtti. Bu dil, Erdoğan’ın Türkiye’deki derin devletin kendisine zulmettiğini ve Türkiye’nin pek çok sorununun sorumlusu olduğunu söylemeye hazır olduğunu anımsatıyor. İktidarı kötüye kullandığı iddiaları nedeniyle yurtiçi ve yurtdışında eleştirilere maruz kalsa da, Kaşıkçı davasındaki adalet savunuculuğu ona ahlaki üstünlük sağlama fırsatı verdi. Erdoğan, komplonun tüm üyeleri hakkında şeffaflık ve kovuşturma çağrısında bulundu.
Erdoğan, uluslararası medyayı kullanmak için bu fırsatı değerlendirdi ve insan haklarının savunmasında kendisini uluslararası normlara uyan konumuna soktu. Sonuç olarak, Kaşıkçı cinayetinden neredeyse bir yıl sonra, 29 Eylül 2019’da The Washington Post için, suçun hain doğası ve dünya düzenine yönelik saldırısı konusunda dünyanın vicdanını sallamak için bir görüş yazısı yazdı. Erdoğan, sınır ötesi devlet eylemi konusuna gelince, İsrail’in yargılamak üzere Adolf Eichmann’ı Arjantin’den kaçırması ile Suudi Arabistan’ın Kaşıkçı cinayeti arasında bir ayrım yaptı. “Nazi savaş suçlusu Adolf Eichmann’ın kaçırılması oldukça meşruydu. Ancak Kaşıkçı cinayetinin herhangi bir şekilde adalete hizmet ettiğini söylemek komik” olur diyen Erdoğan, Kaşıkçı cinayetinin siyasi görüşlerinden dolayı birini öldürme eylemi olduğunu belirtti.
Erdoğan, 1500’lü yılların ortalarında zirvede olan Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimini Viyana kapılarından Basra Körfezi’ne, Kırım’dan Arap Yarımadası’nın güney ucuna, Fas Sultanlığı’nın doğu ucundan Safevi Perslerine kadar üç kıtaya yayma arzusunu sürekli olarak ifade ediyor. Osmanlı nüfuzu askeri fetih yoluyla yayılırken ve sürdürülürken, Erdoğan Sünni Müslümanlar ve onların siyasi kurumları üzerinde nüfuz oluşturarak Orta Doğu’daki Türk hakimiyetini yumuşak fetih yoluyla canlandırmaya çalışıyor. Erdoğan yönetimi altında Türkiye, askeri ayak izini daha önce Osmanlı yönetimi altında olan beş Orta Doğu ve Doğu Akdeniz ülkesine genişletti: Kıbrıs, Irak, Libya, Katar ve Suriye.
Suudi Arabistan, büyüklük, kaynak yetersizliği veya siyasi ve sosyal parçalanmalar nedeniyle, Ortadoğu’da Erdoğan’ın gündemini kontrol altında tutacak ağırlığı olan tek Arap devleti. Ekonomisinin ve ordusunun büyüklüğü nedeniyle yakın geçmişte Arap olmayan bir imparatorluk geçmişinin yükünden etkilenmeyen Suudi Arabistan, Orta Doğu Arapları arasında sadakat ve nüfuz satın alacak kaynaklara sahip. Ayrıca, Suudi Arabistan, kutsal Mekke ve Medine şehirlerinin koruyucusu olarak Sünni Müslümanlar arasında yüksek bir statüye sahip.
Suudi Arabistan, Erdoğan’ın Türk nüfuzunu genişletme arayışına direnme kabiliyetinin yanı sıra, 1916’da başlayan Birinci Dünya Savaşı Arap İsyanı’nın yeri olan toprakları yönettiği için Erdoğan’a tarihi bir tiksinti de taşıyor. İmparatorluğun başkenti İstanbul’u tehdit eden Müttefik saldırısı ve yedi aylık Gelibolu kuşatmasının ardından Osmanlı kuvvetlerinin zayıflamasından bir yıldan daha kısa bir süre sonra başlayan bir ihanet eylemi. Ardından isyan, Mekke ve Medine’nin vesayetini Osmanlılardan aldı. Erdoğan’ın Riyad’ın politikalarına muhalefet eden ve okuyuculara hem Arapça hem de İngilizce olarak ulaşabilecek yetenekli bir yazara verdiği destek, Suudi etkisine karşı koyma hesaplamasına paraleldi. Ne plancılar ne de suikastçılar yakalanmak ve beklenen genel hakaret ve eylemlerinin olası sert sonuçlarını üstlenmek istemese de, Riyad’ın Osmanlı İmparatorluğu’nun eski başkenti İstanbul’da Kaşıkçı’yı planlayarak öldürmesi, Erdoğan’a ve onun Türkiye’ye yönelik planlarına keskin bir kişisel darbe ve hakaretti.
Erdoğan bu suçu devlete saldırı olarak gördü. Erdoğan’ın tepkisi, Türk ordusunun 12 Mart 1971’deki askeri müdahaleden iki ay sonra, 17 Mayıs 1971’de İsrail Başkonsolosu Ephraim Elrom’un kaçırılmasına verdiği tepkiyi anımsatıyordu. Ordu için bu eylem sadece bir yabancıya yapılan bir saldırı değildi, diplomat Elrom’un güvenliğinden, kanun ve düzenin korunmasından sorumlu olan devlete bir saldırı idi. Sonuç olarak 19 ilde 427 kişi toplanmış, İstanbul’da sokağa çıkma yasağı ilan edilmiş ve şehirde evden eve arama yapmak için otuz bin asker gönderilmiş, olay 22 Mayıs’ta Elrom’un ölü bulunmasıyla sona ermiştir.
Eski davada Türk vatandaşları, tutuklu Türk yoldaşların serbest bırakılması için pazarlık yapmak üzere uluslararası basında anında propaganda yapmak için Elrom’u kaçırmışken, bu davada suç yabancılar tarafından işlenmiş ve yabancı bir konsoloslukta gerçekleşmiştir. Bu da tüm sorumlu taraflara bir dokunulmazlık verdi ve Erdoğan’ın öfkesini artırdı. Suudi Arabistan, Türkiye ve kurumlarının güvenliğinden ve iyiliğinden sorumlu olduğu bir ziyaretçiyi öldürmek için Türkiye’ye bir saldırı ekibi göndermişti. Belki de daha da önemlisi, Erdoğan kendisini devletle özdeşleştirmekten çekinmediği için, bu eylem, utanç kültürünün rehberliğinde sürekli topluluk normlarının var olduğu geleneksel mahallenin toplumsal normlarına karşı affedilemez bir hakaretti.
Erdoğan, toplum normlarının ve toplum bilincinin sakinlerin yaşamları üzerinde ağır bir etkiye sahip olduğu İstanbul’un geleneksel bir mahallesi olan Kasımpaşa’da büyüdü. Böyle bir ortamda bireyin anonim ve gözlenmeden kalması imkansızdır. Mahalle kültürü kavramı yaygındır ve mahalle, mahalle sakinlerinin ortak özel alanı haline gelen bir kamusal alan ve özel alan karışımıdır. Böyle bir mahallede bir yabancının güvenliği, ortak bir sorumluluktur. Zarar görürse, bu sadece bireysel saldırganlara değil, tüm topluma utanç getirir. Riyad’ın böyle bir eylemi işlemeyi kabul edeceği gerçeği, Erdoğan’ı kişisel düzeyde ve devlet başkanı olarak, bu suçu Türk egemenliğine ve kendisine en temel yollarla bir saldırı olarak görmesine neden oldu.
Recep Tayyip Erdoğan, insan hakları idealizminin ve kişisel çıkarların geliştirilmesinin alışılmadık bir şekilde birleşmesi fırsatını yakaladı. Erdoğan bu durumda Cemal Kaşıkçı’nın davasını savunarak dünya kamuoyunu, eleştirmenlerin saldırılarını saptırmak ve Suudi Arabistan ile devam eden mücadelesini ilerletmek için kullandı.