AZERBAYCAN HALK CUMHURİYETİ’Nİ BİLİR MİSİNİZ?

Evet, yanlış yazmadım; Sovyetler Birliği'ne bağlı Azerbaycan Sosyalist Cumhuriyeti'nden değil, bugünkü Kuzey İran topraklarında 2 Kasım 1945 yılında ilan edilen Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nden söz ediyorum. - Azerbaycan ilk Parlamento
,
Evet, yanlış yazmadım; Sovyetler Birliği'ne bağlı Azerbaycan Sosyalist Cumhuriyeti'nden değil, bugünkü Kuzey İran topraklarında 2 Kasım 1945 yılında ilan edilen Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nden söz ediyorum. - Azerbaycan ilk Parlamento
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Meclisinin Açılışı

Evet, yanlış yazmadım; Sovyetler Birliği’ne bağlı Azerbaycan Sosyalist Cumhuriyeti’nden değil, bugünkü Kuzey İran topraklarında 2 Kasım 1945 yılında ilan edilen Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nden söz ediyorum.

Ama, hikâyeyi anlatmadan önce, İkinci Dünya Savaşı’ndan kısa bir hatırlatma yapalım:

22 Haziran 1941 tarihinde Faşist Almanya Sovyetler Birliği’ne saldırdı. Böylece, 2. Dünya savaşı yeni bir döneme girdi. Stalin bu saldırının hemen ardından, 12 Temmuz 1941 tarihinde, Moskova’da Sovyetler Birliği ile İngiltere arasında Ortak Harekat Anlaşması’nı imzaladı.

Bu anlaşma ile savaşta Almanya’ya karşı ortak davranmayı kararlaştıran Sovyetler Birliği ve İngiltere, savaşın arka cephesini sağlamlaştırmak amacıyla İran’da bir darbe düzenlediler.

İran’da, “Alman Lawrence” Wilhelm Wassmuss’un organizasyonuyla Kaçar Hanedanı’na son veren Almanya yanlısı Rıza Pehlevi yerine İngiltere/ABD’ye ömrünün sonuna kadar sadakatla bağlı kalan oğlu Muhammed Rıza Pehlevi’yi getirdiler.

Oğul Pehlevi, ülkeden Almanları süratle çıkarırken, yerine devletin en kilit noktalarına İngiltere ve ABD elemanları yerleştirildi. Öte yandan, 25 Ağustos 1941 tarihinde Sovyet Kızıl Ordusu da ülkenin kuzey kesimlerini işgal etti.

Kızıl Ordu’nun hakimiyet alanları olan Türk nüfusun yoğun yaşadığı kuzey İran’ın tamamında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ilan edildi.

Kısa sürede, üniversite dahi kurulan bu bölgede önce hakimiyet Azerbaycan Sosyalist Cumhuriyeti ve onun devlet başkanı Mir Cafer Bagırov’da olsa da, bölgenin kendi dinamikleri etkisini gösterdi ve Tebrizli bir aydın olan Seyyid Cafer Pişevari AHC Cumhurbaşkanı olarak yerel yönetimi ele aldı ve idari sistemi tam yetkiyle yönetti.

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, 1946 yılında, Körfez Savaşı’nda Irak’ı işgal eden kuvvetlerin komutanı olan General Schwarzkopf’un babası Norbert Schwarzkopf’un İran’da kurduğu askeri özel kuvvetler tarafından gerçekleştirilen büyük bir katliamla sona erdi. 25 Kasım 1946 tarihi Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin fiilen sona erdiği tarihtir.

AZERBAYCAN HALK CUMHURİYETİ SONRASINDA NE OLDU?

Katliamdan kurtulanlara gelince…

Azerbaycan Sosyalist Cumhuriyeti’ne girebilenler şanslıydı! Çünkü, Sovyetler Birliği İngiltere ile anlaşarak, sınır kapılarını kapatmıştı!

İRAN İLE AZERBAYCAN İLİŞKİLERİNİN EKSENİ

Kendi egemenlik sahasında 5 yıl boyunca Sovyetler Birliği’nin Kızıl Ordusu tarafından işgal yaşayan, üstelik kısa ömürlü de olsa, 2 ayrı bağımsız devletin kuruluşunun gerçekleştiğini gören İran için, siyaset geliştirirken bölge jeopolitiğinde dikkate alınması vaz geçilemeyecek olan unsurları doğru analiz etmek gerekir.

Burada, mesele tek başına İran’ı suçlamak veya haklı çıkarmak değil, pürüz noktalarını doğru analiz ederek, güvene dayalı işbirliğini sağlam temellerle inşa etmektir.

saygilarimla,

Selen Atasoy


Comments

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir