Site icon Turkish Forum

Avrupa Komisyonu’nun İlerleme Raporu’ndaki Eleştiriler Kapsamında Türkiye’nin Avrupa Birliği Stratejisi

On Birinci Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonlarının Oluşturulmasına İlişkin 2017/16 Sayılı Başbakanlık Genelgesi kapsamında  Avrupa Birliği Özel İhtisas Komisyonu’nun kurulmaması üzerine bu Komisyon’un olmamasından  duyduğum hassasiyeti belirtmek  amacıyla  DPT’da 1982 yılında  Cumhurbaşkanımız Turgut Özal’n direktifleri ile DPT AET Dairesini kuran ve 3 yıl  Başkanlığını yapan  eski bir DPT mensubu olarak  yazdığım yazı olumlu karşılanmamıştır.“2019-2023 dönemini kapsayan On Birinci Kalkınma Planı, 2023 vizyonu doğrultusunda ülkemizin kalkınma hedeflerini daha da ileriye taşıyacaktır”  ifadesine rağmen, kanımca bu dönemde Türkiye’nin AB üyeliği öngörülmemesi sebebiyle  ÖİK kurulması gereksiz görülmüştür. - fft107 mf4820886
Avrupa Komisyonu tarafından  yayınlanan  20’nci Türkiye İlerleme Raporu 17 Nisan’da,  ilk defa Türkiye ile karşıtlığı ile tanınan Avrupa Komisyonu’nun Genişlemeden Sorumlu Üyesi Johannes Hahn tarafından değil, Komisyon’un birinci Başkan Yardımcısı  Frans Timmermans tarafından  açıklanmıştır. Johannes Hahn, “Türkiye, Avrupa’dan büyük adımlarla uzaklaştı” (Turkey is moving rapidly away from the path of European Union membership) açıklamasında bulunmuştur. )  Hahn   haklıdır. Çünkü, 25 Ocak 2017 tarihinde Kalkınma Bakanlığı’na sunduğum  Avrupa Birliği Özel İhtisas Komisyonu kurulmasına ilişkin önerim, Bakanlık tarafından kabul edilmemiştir.

On Birinci Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonlarının Oluşturulmasına İlişkin 2017/16 Sayılı Başbakanlık Genelgesi kapsamında  Avrupa Birliği Özel İhtisas Komisyonu’nun kurulmaması üzerine bu Komisyon’un olmamasından  duyduğum hassasiyeti belirtmek  amacıyla  DPT’da 1982 yılında  Cumhurbaşkanımız Turgut Özal’n direktifleri ile DPT AET Dairesini kuran ve 3 yıl  Başkanlığını yapan  eski bir DPT mensubu olarak  yazdığım yazı olumlu karşılanmamıştır.“2019-2023 dönemini kapsayan On Birinci Kalkınma Planı, 2023 vizyonu doğrultusunda ülkemizin kalkınma hedeflerini daha da ileriye taşıyacaktır”  ifadesine rağmen, kanımca bu dönemde Türkiye’nin AB üyeliği öngörülmemesi sebebiyle  ÖİK kurulması gereksiz görülmüştür.

Türkiye’nin AB ile olan Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, bazı AB çevrelerinde yeniden gündeme getirilmeye çalışılan imtiyazlı ortaklık görüşünün mevcut hukuki düzenlemeler kapsamında geçersizliğinin ortaya konulması, tıkanan müzakere sürecinde yeni başlıkların açılmasının sağlanması, AB ile sorunların çözüm yollarının  tespit edilmesi, vizelerin kaldırılması ve de en önemlisi Sayın Cumhurbaşkanımızın  Avrupa Birliği ile ilgili temaslarda bulunmak üzere geçen yıl 5 Eylül’de Brüksel’de “Avrupa’nın kaderini ve geleceğini Türkiye’den ayrı düşünmek mümkün değildir. Avrupa Birliği stratejik hedeftir”   direktifi karşısında Komisyon’un kurulmaması  bir eksikliktir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan Başbakan iken  25 Temmuz 2012 tarihinde Kanal 24’de katıldığı Sansürsüz Özel canlı yayınında “Türkiye AB sürecini unuttu mu?”  sorusuna  verdiği cevap  açıktır: “Çok açık ve samimi söyleyeyim, bizim aslında AB sürecini unutmak, kaybetmek diye bir şey söz konusu değil.”  Bu açıklamaya rağmen Turgut Özal’ın 14 Nisan 1987 tarihindeki üyelik başvurusu sırasında söylediği “Bu uzun ve meşakkatli bir yoldur. Bizi caydırmak için çok şey yapacaklar. Ama yılmamalıyız” sözü  unutulmuştur. 1959 yılında başlayan ama bir türlü sonuçlanmayan AB üyeliği gerçekleşmez ise, bunun alternatiflerinin ortaya konulmamasının 11’nci Kalkınma  Planı döneminde ele alınmaması  doğru bir tasarruf değildir.

Avrupa Birliği  Bakanı ve Başmüzakereci Ömer Çelik’in  Tallin’de 7-8 Eylül 2017 tarihlerinde düzenlenen AB Gayrı resmi Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda (Gymnich) AB üyeliğinin Türkiye için stratejik bir hedef olduğunu vurgulaması  ve “Bu hedef korunmaktadır” değerlendirmesi  göz ardı edilmiştir. TRT’de 17 Nisan’da yayınlanan Derin Analiz programında konuşan Cumhurbaşkanlığı Başdanışmanı Yiğit Bulut’un  İlerleme Raporu’ndan ısrarla Avrupa Parlamentosu Raporu  olarak söz etmesi, konunun Türkiye’nin  gündeminde olmadığının bir göstergesidir.  Bu sebeple Hahn’ın  tespitine katılmamak mümkün değildir.

İlerleme Raporu’nda Türkiye’nin; vize muafiyeti önerisinin değerlendirileceği, mülteci konusunda yapılan çalışmaların takdir edildiği, 15 Temmuz  darbe girişiminin  kınandığı yer almıştır. Türkiye’nin, hukuk devleti ve temel haklar alanlarında olumsuz eğilimi tersine çevirmesinin  gerekli olduğuna da dikkat çekilmiştir.  Rapor’da Türkiye’nin AB’ye üyelik müzakerelerinde yeni başlık açılmasına yönelik bir öneri yer almamış, fakat müzakerelerin sonlandırılması tavsiyesinde de bulunulmamıştır. )

Rapor,  Türkiye’yi AB üyelik kriterleri açısından değerlendirerek hukukun üstünlüğü, yargının bağımsızlığı ve özgürlükler  alanlarında  eleştirmiştir.  Fakat, Türkiye’nin AB’ye aday ülke olduğunun  onaylanması ve müzakerelerin tam üyeliğe hedeflediğine vurgu yapılması  önemlidir.  ) Fakat,   . Bazı AB üyelerinin Türkiye kriterleri yerine getirse dahi üyeliğe kabul edileceği yönünde ciddi bir şüphelerinin  olması, Türkiye’de AB katılım sürecine olan inancı zayıflatmaktadır.  Hükümet Sözcüsü Bekir Bozdağ bu konuda şunları söylemiştir: “Avrupa Birliği Türkiye’ye karşı objektif eşit ve adil bugüne kadar hiç olmadı. Şimdi rapor açıklamalarda Türkiye’nin AB den uzaklaştığı ifade ediliyor. Türkiye yarım asrı geçkin bir süredir Avrupa Birliği’nin kapısında tam üyelik hedefiyle ısrarla beklemektedir. Türkiye Avrupa Birliği’ne tam üyelik hedefinden, Avrupa Birliği üyelerinin, Avrupa Birliği’nin Türkiye’ye karşı uyguladığı haksız politikaları nedeniyle bugüne kadar vazgeçmemiştir. Avrupa Birliği’ne tam üyelik Türkiye için değişmemiş bir hedeftir.

Ancak maalesef Türkiye ile aynı ekonomik şartları aynı siyasi ve hukuki şartları taşımayan, Türkiye’den çok geri olan pek çok ülkeyi Avrupa Birliği’ne tam üye yaptıkları halde ısrarla Türkiye’ye karşı olumlu adımlar atmamakta direniyorlar. Uzunca bir zamandır açılan fasılların kapatılmaması, yeni fasıl açılmaması ve bu noktada Türkiye’ye karşı adil olmayan, sübjektif olan ve bundan önceki üye olan ülkelerle Türkiye’ye karşı eşit olmayan yaklaşımlar ortaya koymuşlardır. Burada Avrupa Birliği’nden uzaklaşan Türkiye değil, Avrupa Birliği’ne tam üyelik konusunda tarafsız olmayan, tarafsız davranmayan, maalesef taraflı olan, eşit davranmayan AB’dir. Biz buna rağmen AB hedefinden vazgeçmedik. Vazgeçmeye niyetimiz yok. Eğer onlar vazgeçmeye niyetleniyorlarsa o zaman çıksınlar desinler ki ‘biz Türkiye’ye ilişkin kanaatlerimizi değiştirdik, vazgeçtik’  desinler. Biz bunu da defalarca kendilerine ifade ettik.”

Avrupa Birliği Bakanı  Ömer Çelik ise Komisyonu’nun Türkiye raporuna tepki göstermiş, adil ve ilkeli bir şekilde yaklaşılmadığını söylemiştir. Türkiye’nin her şeyi mükemmel yapmadığını da dile getiren  Çelik, “Rapor yakınlaşmayı teşvik etmekten uzaktır” demiş ve şu değerlendirmede bulunmuştur: Türkiye’nin aday ülke olma perspektifi bir kenara bırakılıp komşuluk perspektifi kabul edilemez. Türkiye’nin aday olma konusu bir tarafa bırakılamaz. Adil ve ilkeli bir yaklaşım yok. Türkiye’yi evrensel değerlerden uzaklaşmakla itham ediyor. AB değerlerinden uzaklaşma sözü siyasi bir yaklaşımdır.”

Sırbistan ve Karadağ gibi Batı Balkan ülkeleri Türkiye’den çok sonra müzakere sürecine başlamalarına rağmen Avrupa Komisyonu Başkanı Juncker katılım için 2025 tarihini  açıklamıştır ama  bu ülkelerin yönetişim, hukukun üstünlüğü ve yolsuzluklar açısından önemli sorunları olduğunu görmezden gelmiştir.  Türkiye için  AB üyeliğinin  erişilebilir bir hedef olduğu vurgulanmamakta, sürecin siyasi gerekçelerle bloke edilmeyeceği güvencesi verilmemektedir. Bu kapsamda  Dışişleri Bakanlığı da  haklı olarak  rapora tepki göstermiştir: “AB’nin Türkiye’nin içinden geçtiği süreci anlamadığı tepkidir. Raporda FETÖ tehdidine değinilmemesi vahim bir eksiklik. Başta PKK, DAEŞ ve FETÖ olmak üzere terörle mücadele ediyoruz.”

Rapor’da; OHAL kapsamında alınan önlemlerin orantısız olduğu belirtilirken, parlamentonun yasama işlevinin kısıtlanmış ve muhalif grupların barışçıl toplantılarının yasaklanabilmesi için idarenin yetkilerinin artırılmış olması örnek gösterilerek darbe girişimiyle başlayan OHAL uygulamasına en kısa sürede son verilmesi istenmiştir. OHAL kapsamında çıkarılan KHK’lar orantısız bulunarak eleştirilmiş ve bunun düzeltilmesi için Avrupa Konseyi ile işbirliği çağrısı yapılmıştır.

İlerleme raporlarına 2014 yılından  başlayarak, geriye gidiş (backsliding) ifadesi  girmiştir. İlk olarak kamu alımları alanında gerileme olduğu  açıklanmış,  2015 raporunda gerileme olan alanlara ifade, medya ve internet özgürlüğü ile toplanma özgürlüğü eklenmiş, 2016’da  listeye kamu hizmetleri ve insan kaynakları yönetimi, yargının durum ve bağımsızlığı, iş ortamı, örgütlenme özgürlüğü ve işkence ve kötü muamelenin önlenmesi  girmiş,  2017’de ise sivil toplum, kamu hizmeti ve insan kaynakları yönetimi, yargı ve temel haklar, ifade özgürlüğü, toplanma özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, mülkiyet hakları, ekonomi ve iş ortamı, bilgi toplumu, sosyal politika ve istihdam, dış ilişkiler eklenmiştir.  Böylece  müktesebat  başlıkları ile ilgili olarak  gerileme olan alanlar artmıştır. İlerleme Raporu ile birlikte açıklanan  ekonomik reform programında da  ekonomideki gelişmeler ile ilgili olumsuz tespitler  vardır. (Commission Staff Working Document Economic Reform Programme Of Turkey (2018-2020) Commission Assessment

Bu yılki raporda  önceki raporlardan farklı olarak FETÖ için “hükümet tarafından terör örgütü olduğu belirlenen Gülen hareketi” ifadesi  yer almış, AB tarafından terör örgütü olarak tanınmasa da Türkiye  tarafından terör örgütü olarak tespit edildiği açıklanmıştır. Rapor’da Komisyon, Türkiye’nin 3,5 milyon Suriyeliye ev sahipliği yaparak AB için çok önemli bir fayda sağladığı da  vurgulanmıştır. Sınır kontrolü, vize, dış göç ve iltica politikalarını kapsamına alan Adalet, Özgürlük ve Güvenlik  başlığında  Türkiye’nin orta derecede hazırlıklı olduğu ve göç ve iltica politikasında  geçen yıl  ilerleme sağladığı  belirtilmiştir.

Rapor’da yargı ve temel haklar alanında, 2016’da yapılan tavsiyelerin yerine getirilmediği  belirtilerek aynı tavsiyeler yinelenmiştir. Türkiye’nin AB katılım müzakerelerinde yargı ve temel haklar ile adalet, özgürlük ve güvenlik alanlarını ilgilendiren 23 ve 24’üncü  başlıkların açılması konusuna ise değinilmemiştir. Yapısal reformların yavaşlaması, makroekonomik dengesizlikler,  yargının etkinliği ve bağımsızlığı alanındaki kuşkuların iş ortamını da olumsuz etkilediğine dikkat çekilmiş,  gümrük birliğinin güncellenmesine ilişkin müzakerelerin başlatılmasına yönelik olumlu görüşlere yer verilmiştir.

Avrupa Birliği Türkiye’ye tarafımdan adlandırılan Bobon kriterlerini (BO: Bizden Olanlar, BON: Bizden OlmayaNlar) uygulasa, Türkiye bazı Avrupalılar tarafından BON kapsamında algılansa da, Dokuzuncu Cumhurbaşkanımız Süleyman Demirel’in Aydın Doğan’a 7 Şubat 2015 tarihinde yazmış olduğu mektuptaki “Türkiye, ne olursa olsun, Avrupa Birliği çıpasına sarılmalıdır. Bundan vazgeçmek olmaz” görüşü  günümüzde de geçerlidir. Müzakerelerin açıldığı 2005 yılında Avusturyalıların direnişini kıran İşçi Patisi milletvekili ve dönemin İngiliz Dışişleri Bakanı Jack Straw 2013 yılında yayınlanan   kitabının 18’nci bölümünü Avrupa Birliği ve Türkiye’ye ayırmıştır. Hasta Adam Karşılık Veriyor: Avrupa ve Türkiye başlıklı bölümde Straw, müzakere sürecinin başlamasından bu yana Angela Merkel ile Nicolas Sarkozy gibi Avrupalı siyasetçilerin Türkiye’nin AB üyeliğine karşı çıktığını hatırlatarak, bu iki siyasetçinin Türkiye’nin üyeliğini arzulamamasını Türkiye’nin Müslüman ülke olmasına bağlamıştır:

“33 müzakere başlığının, 17’si engellenmiş durumda. Hiçbir aday ülkeye böyle davranılmamıştır. Acil sorun Kıbrıs’tır. Bu sorun, Fransa, Almanya ve İngiltere tek ses olursa çözülebilir. Fransa’nın eski Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, Avrupa’nın kendisine sınır çizmesi gerektiğini söylediğinde, coğrafi sınırları kastetmemişti. Öyle olsaydı, Malta veya Güney Kıbrıs’ın alınmaması gerekirdi. Kastettiği dini sınırlardı. Tüm bunda kaybedecek olan AB’dir, Türkiye değil. Türkiye’nin AB’ye duyduğu ihtiyaçtan çok, AB’nin Türkiye’ye şu anda ihtiyacı vardır.” (Straw, 2013, Chapter 18)

Atatürk 29 Ekim 1923 tarihinde Fransız yazar Maurice Pernot’ya verdiği demeçte tercihini yapmıştır: “Kabul etmelisiniz ki, doğuda yaşamayı seçmeye mecbur olduğunuz için, ırkımızın beşiği ile ilgili olması nedeniyle mümkün olduğu kadar yakın batıyı bir yerleşim yeri seçtik. Fakat vücutlarımız doğuda ise fikirlerimiz batıya doğru yönelik kalmıştır. Memleketimizi asrileştirmek istiyoruz. Bütün çalışmamız Türkiye’de asri binaenaleyh batılı bir hükümet vücuda getirmektir. Medeniyete girmek arzu edipte Batıya yönelmemiş millet hangisidir?”

Lucius Annaeus Seneca “Hangi kapıya yöneldiğini bilmeyen hiçbir zaman uygun esen rüzgarı bulamaz” (ignoranti quem portum petat nullus suus ventus est) derken haklıdır. Çünkü, yöneldiğiniz kapıyı bilmezseniz, hiçbir zaman uygun esen rüzgarı yakalayamazsınız. Ama bazen kapıyı bulmanız yeterli olmayabilir. Çünkü rüzgar eğer tersten eserse, sizi uygun olan kapıya değil, istemediğiniz bir kapıya yönlendirebilir.  Ama bu Kapı hiçbir zaman Avrasya Ekonomik Birliği ya da Şanghay İşbirliği Kuruluşu olamaz.

Türkiye’nin 1987 yılındaki üyelik başvurusundan günümüze kadar geçen dönemde AB ile ilişkiler inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir ama hiçbir zaman AB üyeliği stratejik hedef olmaktan çıkmamıştır. 17 Aralık 2004 tarihinde AB ile müzakere tarihinin alınması üzerine, Brüksel’den yurda dönen Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan Ankara’da törenlerle karşılanmış, Kızılay Meydanı’nda gündüz vakti havai fişekli tören düzenlenmiştir.  Başbakan Erdoğan yaptığı konuşmada şunları söylemiştir: “Aydınlık yarınların çağdaş Türkiye’si için çıktığımız yolda hamdolsun, dün müzakere süreciyle ilgili tarihi 3 Ekim olarak almış bulunuyoruz…geçen süre içinde birçok gayretler oldu. Birçok liderin AB yolunda mücadelesi oldu. Aşama aşama şüphesiz bir yerlere gelindi… Bundan sonra şüphesiz önümüzde uzun, zorlu yollar var unutmayın. Bundan sonra ülkemizde demokrasi daha faklı bir şekilde güç bulacaktır…Türkiye çağdaş ülkeler arasındaki yerini almaya başlamıştır alacaktır.”

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül 9 Mayıs 2013 tarihinde kutlanan Avrupa Günü’nde, Avrupa’nın tartışılmaz bir parçası olan Türkiye’nin AB üyeliğinin pek çok konuda AB’ye önemli artılar getireceğini açıklamıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan 9 Mayıs Avrupa Günü dolayısıyla yayınladığı mesajda da referandum sürecinde kapıyı kapattığı Avrupa Birliği üyeliğini Türkiye için stratejik hedef olarak nitelemiştir: “Tarihi, coğrafi ve kültürel olarak yüzyıllardır Avrupa’nın bir parçası olan ülkemiz, stratejik hedef olarak gördüğü AB üyelik sürecini, karşılıklı saygı, eşitlik ve kazan-kazan anlayışı çerçevesinde devam ettirmek arzusundadır.”  Dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu 28 Ocak 2015 tarihinde Türkiye’nin Avrupa Birliği hedefinin stratejik bir hedef olduğunu ve kararlılıkla devam ettirileceğini söylemiştir: “AB bizim için stratejik bir hedeftir. İnşallah öyle veya böyle bir gün mutlaka Türkiye AB’nin üyesi olacaktır.”  (Hürriyet, 28.01.2015)

Türkiye’de AB üyeliği hedefinden bir sapma söz konusu değildir.  2001, 2003 ve 2008 yıllarında güncellenerek Bakanlar Kurulu kararıyla Resmi Gazete’de yayınlanan AB üyeliği hedefine yönelik Türkiye Ulusal Programı’nın giriş bölümündeki hedefte bir değişiklik olmamıştır.  Cumhurbaşkanı Erdoğan Avrupa Birliği ile ilgili temaslarda bulunmak üzere 5 Eylül 2015 tarihinde gittiği Brüksel’de “Avrupa Birliği stratejik hedeftir” demiştir. Dönemin AB Bakanı Volkan Bozkır da 18 Mayıs 2016 tarihinde aynı görüşü açıklamıştır. Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek de “AB bizim için önemli bir çıpa, Batı’dan bir kopuş görmüyorum” tespitinde bulunurken, diğer Başbakan Yardımcısı Nurettin Canikli de “Avrupa, bizim en büyük ekonomik ortaklarımızdan biridir. Bu ticaretten her iki taraf da çıkar sağlıyor. İki tarafın menfaatini yükseltecek şekilde ilişkilerimiz devam edecektir” demiştir.

TBMM Genel Kurulu’nda 24 Mayıs 2016 tarihinde Cumhuriyetin 65, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin 7’nci hükümetini sunan Başbakan Yıldırım’ın bu konudaki görüşü şöyledir: “Türkiye’nin, AB’ye tam üyeliğini stratejik bir hedef olarak görüyoruz. Ancak, AB ile ilişkilerimizi, diğer ilişkilerimizin bir alternatifi değil tamamlayıcısı olarak tanımlıyoruz. Türkiye, AB’ye tam üyelik için bütün sorumluluklarını yerine getirmektedir. Buna karşın AB’nin Türkiye’ye yönelik konjonktürel yaklaşımları ve negatif ayrımcılık anlamına gelen uygulamaların doğru bulmuyoruz.” 

Hükümet Programının 133’ncü sayfasında Avrupa Birliği ile ilişkiler ile ilgili paragrafta  AB üyeliği stratejik hedef olarak belirlenmiştir:  “Ülkemizin stratejik bir hedef olarak belirlediği AB üyeliği doğrultusundaki kararlılığını ve bu meyanda, esasen halkımızın yaşam standartlarının yükseltilmesine katkıda bulunacak olan reform sürecini daha da ileri götürmek hususunda irademizi korumaktayız. AB katılım sürecinde siyasi nedenlerden kaynaklanan tıkanıklıkların aşılması ve katılım müzakerelerinin yeni fasıllar açılarak canlandırılması yönündeki çalışmalarımıza devam edeceğiz…AB katılım müzakereleri ve müktesebata uyum çalışmalarının sürdürülmesi, katılım öncesi mali yardımların etkin şekilde kullanılması ve Türkiye’nin yeni AB iletişim stratejisinin uygulanması öncelikli hedeflerimiz arasında yer alacaktır.”

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 9 Ocak 2017 tarihindeki “Türkiye’nin olmadığı Avrupa eksiktir” açıklaması, AB ile iplerin  kopma noktasına gelmediğini göstermektedir. Başbakan Binali Yıldırım 21 Ağustos 2017 tarihinde Singapur’da Türkiye’nin temel dış politika eksenleri bugün de güncelliğini koruduğunu açıklamıştır: “Avrupa Birliği, ülkemiz için stratejik hedef olmayı sürdürüyor. AB ile çok boyutlu ve köklü ilişkilerimiz var. AB ile Gümrük Birliği içinde olan tek aday ülkeyiz. Türkiye, AB’nin beşinci büyük ticaret ortağı ve AB ile ticaretimiz yaklaşık 146 milyar dolar seviyesindedir. Gümrük Birliği’ni güncelleyerek ticaret hacmini iki katına çıkarmayı hedefliyoruz ve bunun başarılabileceğini öngörüyoruz.”

AB-Türkiye Yüksek Düzeyli Ekonomik İşbirliği Toplantısı, 9 Aralık 2017 tarihinde  Türk hükümetinden üç bakanın katılımıyla  Brüksel’de gerçekleştirilmiştir. Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, Gümrük Birliği’nin güncellenmesinin Avrupa Birliği’nin  de çıkarına olduğunu belirterek şunları söylemiştir: “Alman arkadaşlarımız güncellemeyi yavaşlatmaya çalışıyorlar. Hayrete düşüyoruz. AB üyelik sürecine ivme kazandırmaya hazırız… Hukukun üstünlüğü, demokratik standartların yükseltilmesi ve bireysel özgürlükler konusundaki taahhütlerimiz geçerli. Hükümetimiz AB üyelik sürecine ivme kazandırmaya kararlıdır. AB’yi değişimin motor gücü olarak görüyoruz.”

Cumhurbaşkanı  Erdoğan Roma ziyareti öncesinde İtalyan La Stampa gazetesine 4 Şubat 2018 tarihinde verdiği röportajda Türkiye’nin  hedefinin  üyelik olduğunu açıklamıştır:  “Türkiye aday ülke olarak yükümlülüklerini yerine getiriyor ancak üyelik süreci bizim tek başımıza ilerletebileceğimiz bir süreç değil. AB’nin de üzerine düşeni yapması gerekir. Her şeyden önce bize verilen sözlerin tutulması lazım. AB katılım müzakerelerinde hem önümüzü tıkıyor hem de sürecin ilerlememesinin sorumlusu bizmiş gibi gösteriyor. Bu haksızlıktır. AB üyesi bazı ülkelerin Türkiye için farklı alternatifleri gündeme getirmeleri de bir haksızlıktır. Türkiye’nin arzusu, AB’ye tam üyeliktir. Bunun dışındaki seçenekler, bizleri tatmin etmekten uzaktır. AB’den beklentimiz, önümüzdeki suni engellerin bir an önce kaldırılması ve yapıcı bir tutum izlenmesidir. Türkiye’nin üyeliği iç siyasi hesaplara kurban edilmemelidir.”  )

Avrupa Birliği üyeliği Türkiye için bir stratejik hedeftir ama  Fransa, Almanya ve Avusturya gibi bazı AB üyeleri, Türkiye’yi üye olarak alma konusunda isteksizdir. Fakat bu ülkeler Türkiye’nin başka denizlere yelken açmasını da istemezler.  AB Devlet ve Hükümet Başkanları 17 Aralık 2004 tarihinde şu kararı almışlardır: Eğer Türkiye AB’ye üye olamazsa, Türkiye’nin AB kurumlarına demirlenmesi söz konusudur. (…is fully anchored in the European structures) Demirlemek şu demektir: “Avrupa Birliği’ne eğer üye olamayacaksanız, AB’den fazla uzaklara da gitmeyin.”

Bu durum, taraflar arasında imzalanmış olan Ankara Anlaşması ile Katma Protokol’e  aykırıdır.  Ayrıca  Ermeni diasporasının iddialarının  aynı tarihte  Brüksel’de Türkiye’nin önüne büyük bir engel olarak çıkarıldığı da unutulmamalıdır. Avrupa Birliği Ermeni sorunu konusunda Türkiye’ye iki dayatmada bulunmuştur. Bunlar; Türkiye’nin AB’ye girmesi için sözde Ermeni soykırımını tanıması ve Ermenistan’la sınır kapısını açmasıdır.  Avrupa Parlamentosu’nun Ermenistan’ın propagandası altında kalarak sözde Ermeni soykırımını Türkiye’nin tanıması için almış olduğu 5 kararı da  unutmamak gerekir.

AB üyeliğinin stratejik  hedef olduğu  belirtilmektedir ama bu hedef sözde kalmamalıdır. 23 Şubat 2018 tarihinde Brüksel’de bir araya gelen 27 AB üyesi ülkenin devlet ve hükümet başkanları  Birliğin uzun vadeli bütçesi  konusunu  ve AB’nin uzun vadeli bütçesini ve 2020 sonrası AB Çok Yıllı Mali Çerçevesi’ni belirleyecek politika önceliklerini  görüşmüşlerdir. Çok Yıllı Mali Çerçeve; AB bütçesinde yer alan harcama kalemlerine ilişkin ödeneklerin yedi yıllık dönemler itibarıyla ve yıllık tavanların önceden belirlenerek kaynakların AB’nin politika öncelikleri doğrultusunda dağılımını sağlamayı amaçlamaktadır.

AB’nin  uygulanmakta olan 2014-2020 Dönemi Mali Çerçevesi yaklaşık 1 trilyon  Euro’dur.   2021-2028 dönemi AB bütçesinde Türkiye’nin üyeliği için tahsisat konulmazsa, bu dönemde  AB üyeliği gerçekleşmeyecek demektir. Bu durumda 1959 yılından bu yana AB kapısında  bekletilen Türkiye için  AB stratejik hedef olmaktan çıkar, İsmet İnönü’nün “Yeni bir dünya kurulur. Türkiye de o dünyada yerini alır”  sözü Türkiye için geçerli olur. Bu süreçte  Birleşik Krallık’ın AB’den ayrılma modeli Türkiye’ye yol gösterebilir. Ama bu yol, Batı dünyasından  kopmak  olmamalıdır.

Türkiye’nin küreselleşen dünyadaki yerini sağlıklı bir şekilde belirlemek, kısa ve uzun vadeli  değerlendirmelerinde bulunmak, çağdaş bir ülke olmak için büyük önem taşımaktadır. Türkiye, dünya ekonomisi ile bütünleşme çabası içinde olan gelişme yolundaki ülkeler arasındadır. Avrupa kıtasında olmayan ülkelerden farkı, Batı’nın siyasi ve ekonomik kuruluşlarının tamamına yakınına üye, diğerleriyle çok yakın ilişki içinde bulunmasıdır. Önemli fark, coğrafi konumu ile ilgilidir. Türkiye bulunduğu bölgede Karadeniz Ekonomik İşbirliği Kuruluşu ile İslam Konferansı Kuruluşu’na üyedir, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile yakın ilişkiler içindedir. Türkiye’nin değişen dünya şartlarına uyum sağlaması ve dünya ekonomisiyle  bütünleşebilmesi için orta ve uzun vadeli stratejilere ihtiyacı vardır. Bu stratejiler içinde Türkiye’nin Batı dünyasından  ayrılmasına yol açabilecek Avrasya Ekonomik Birliği (Gümrük Birliği) ve de Şanghay İşbirliği Kuruluşu ya da bazı akademisyenlerin tanımlamasıyla Altay Birliği yer almamaktadır.

Türkiye tercihini, Cumhuriyetin kuruluşundan sonra Batı dünyasından yana yapmıştır.  Avrupa Birliği ile ilişkilerde çeşitli faktörlerin etkisiyle meydana gelen olumsuz gelişmeler sebebiyle Türkiye’nin son 200 yıldır Batı’ya dönük yüzünü, Şanghay İşbirliği Kuruluşu ve Avrasya  Ekonomik (Gümrük)  Birliği gibi Rusya ve Çin’in siyasi ve ekonomik etkinliğinde olan kuruluşlara yöneltmesi bir alternatif olarak değerlendirilemez. Bu sebeple Ekonomi Bakanı Nihat  Zeybekçi’nin  Pamukkale’de 13 Aralık 2014 tarihinde düzenlenen Serbest Bölgeler Çalıştay’ında yaptığı konuşmada  “Avrasya Gümrük Birliği, Türkiye için vazgeçilmezdir. Biz orada olmak zorundayız. Körfez İşbirliği Teşkilatı içinde olmak zorundayız. Orta Afrika Birliği denen… birliğin içinde yer almak zorundayız”  açıklaması, gerçekçi değildir.

Çünkü, Ankara Anlaşması ve Katma Protokol değişmediği sürece GATT/WTO kuralları gereğince Türkiye aynı anda iki farklı gümrük birliği içinde olamaz.  Zaten  Bakan   Zeybekçi’nin  20 Mart 2017 tarihinde “Türkiye’nin yolculuğu, Avrupalı dostları ile birlikte medeniyet yolculuğudur”  açıklaması, önceki görüşü ile çelişmektedir. AB üyesi ülkeler ve özellikle Almanya ile Türkiye arasındaki ekonomik ilişkiler hiçbir zaman Avrasya Gümrük (Ekonomik) Birliği  üyesi ülkelerle karşılaştırılamaz. Orta Asya ülkeleri ile ekonomik ilişkileri karşılıklı olarak geliştirmek ile gümrük birliği gibi ileri seviyede bir ekonomik entegrasyona gitmek, başka  şeylerdir.

AB-Türkiye Gümrük Birliği, Türkiye’nin AB üyeliği sürecinde bir aşamadır. AB’ye  üye olunursa Türkiye; egemenlik yetkilerinin kısmen devredildiği, alınan ortak kararlara tüm üye ülkelerin uymak zorunda bulundukları, Batılı anlamda demokrasi ile yönetilen, üyelik için ekonomik (Maastricht) ve siyasi (Kopenhag) kriterleri yerine getiren, ekonomik entegrasyona (bütünleşmeye) dayanan ve sadece Avrupalı ülkelerden oluşan bir uluslararası kuruluşa katılacaktır. Avrasya Ekonomik (Gümrük) Birliği çok farklı bir kuruluştur.

Türkiye, AB için önemli bir stratejik ortaktır. Türkiye’siz bir AB, zayıf bir küresel güç olmaya adaydır. Avrasya Gümrük Birliğine girmek, bu pazarı kaybetmek demektir. Bu gelişme, Türkiye’nin ihracatını ve de döviz gelirlerini olumsuz etkileyerek cari açığın büyümesine yol açar. Avrupa Birliği Türkiye’nin açık ara birinci ticari ortağıdır. Günümüzde Türkiye ve AB arasında Gümrük Birliği çerçevesinde gelişmiş güçlü ticaret ve yatırım ilişkileri vardır.

AB, Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımların ana kaynağıdır. Avrupalı şirketler otomotivden enerjiye, haberleşmeden mali hizmetlere çeşitli sektörlere yatırım yapmaktadır. Türkiye’deki doğrudan yabancı sermaye stokunun üçte ikisi AB ülkeleri kaynaklıdır. Avrupa Birliği Türk şirketlerin ana yatırım adresi olmuştur. Son beş yılda Türkiye kaynaklı doğrudan yatırımların yarısından fazlası (%57) AB üyesi ülkelere gitmiştir. Avrupa’da Türk sermayesiyle kurulmuş yaklaşık 150 bin şirkette 630 bin kişi çalışmaktadır. Dışişleri Bakanlığı’na göre yurtdışında yaşayan 5 milyonu aşkın Türk toplumunun yaklaşık 4 milyonu Batı Avrupa (AB) ülkelerindedir.

15 Aralık 2016 tarihinde düzenlenen AB Liderler Zirvesi sonrasında liderler, AB-Türkiye mutabakatına bağlılıklarını yineleyerek, anlaşmanın tüm unsurlarının uygulanmasının önemini vurgulamıştır: “AB Konseyi, AB-Türkiye mutabakatına olan bağlığını yineler ve tüm unsurlarının ve tam ve ayrım yapılmadan uygulanmasının önemini altını çizer.”  AB Komisyonu tarafından yapılan açıklamada “Demokrasi ile temel hak ve özgürlüklere olan saygı anlaşmanın önemli bir parçası olacaktır” ifadelerine yer verilmiştir.

Tüm olumsuzluklara rağmen Türkiye Batı dünyasından kopmamalıdır. Avrasya ile ilişkiler geliştirilmeli, fakat Rusya’nın egemen olduğu kuruluşlara üye olma çabalarına son vermelidir.  2000’li yılların başında Rusya’da Putin’in iktidara gelmesinin ardından çeşitli bölgesel kuruluşlar aracılığıyla Sovyet ardılı ülkeler arasında eski Sovyetler Birliği’ne benzeyen bir birliğin sağlanması amaçlanmıştır.  Putin’in amaç ve söylemlerinde büyük bir değişimin olduğunu  söylemek mümkün değildir.

Uluslararası ekonomik ve siyasi ilişkilerde ülkelerin birbirlerini nasıl algıladıkları  önemlidir.  Bu algı, tarafların birbirlerine karşı  tarihsel imaj ve kültürel birikimlerin etkisinden  geçerek  oluşur. Algılar bazen peşin yargılardan etkilenir ama algıların varlığı maddi gerçekliğin küçümsenmesi anlamına gelmez. Maddi gerçekliğe anlam kazandıran, o gerçekliğe taraflarca  atfedilen önemdir. Günümüzün  küresel dünyasında  algılar statik olmayıp hızla değişebilmektedir. Tarafların eylemleri algıları  doğurur. Bu sebeple  eylem değişince algı da değişebilir. Türkiye’nin  gösterdiği ekonomik performans ve izlediği  dış politika, ülkemizin  Batı dünyasındaki algısının değişmesini sağlamıştır. Türkiye değişirken Batı’nın Türk dış politikası algısı da değişmektedir.

NATO üyeliğinden sonra Türkiye, Batı Dünyası’nın sadık bir müttefiki olarak algılanmıştır. Türkiye’nin dış politikada belli ilkeler belirleyerek bunları uygulamaya koyması, son yıllarda ABD ve Avrupa Birliği’nde endişe doğurmuştur ama bu bir eksen kayması anlamına gelmemektedir. Batı’nın çifte standartlarına yönelik Ortadoğu, Balkanlar ve Kafkaslar gibi Batılı olmayan bölgelerde  seslendirdiği  eleştiriler zaman zaman Türkiye’nin bir ortak değil, rakip güç olarak algılanmasına yol açmakta, Ortadoğu’daki Batı karşıtı aktörlerle  ilişkileri, Türkiye’nin Avrupa’da ne tür bir ortak olacağı konusunun sorgulanmasına sebep olmaktadır.

Eksen tartışmalarının doğmasına zemin hazırlayan gelişme, Türkiye-AB ilişkilerinin  çıkmaz sokağa girmesidir. AB ile Türkiye arasında  yapılan   geri kabul anlaşması  ve  33’ncü başlığın açılması konusunda   Bavyera Maliye Bakanı  CSU’lu siyasetçi  Markus Soder ZDF televizyonunda (20 Mart 2016) kendisine  sorulan  bir soruyu cevaplandırırken Türkiye’nin  bu konuda üstüne  düşen   yükümlülükleri  yerine getirmesinin güç olduğunu belirterek Türkiye’ye üye olamayacağı açıklanmalıdır demiştir.

Türkiye, 1856 Paris Anlaşması’ndan  sonra  yüzünü  Batı’ya çevirmiş, Tanzimat’tan  bu yana da  Batı’ya yönelmiş dünyadaki tek Müslüman ülkedir. Türkiye, laik ve demokratik ilkeleri benimsemiş, Batı dünyası ile ortak sınıra sahip ve ona komşu,  AB ülkeleri ile tarihi ilişkileri bulunan, dünya üzerinde mevcut 57 İslam ülkesi arasında ekonomik, politik, sosyal, kültürel ve sportif alanlarda en gelişmişler arasında yer alan, hayat tarzı olarak kendi kültürel değerlerini koruyarak Batı’yı seçmiş bir ülkedir.

Türk kamuoyu artık  ülkemizin bir gün AB üyesi olacağına inanmamaktadır. Kamuoyu desteği olmadan Türkiye Cumhuriyeti’nde hiçbir hükümet AB’ye üyelik konusunda istekli olmayacak, bu durumda Türkiye ile Batı dünyası arasındaki ilişkiler zayıflayacak ve Türkiye’de bir eksen kayması belki bu durumda olabilecektir. Bu gerçeği görerek Türkiye yeni bir strateji belirlemek zorundadır. 63 yıl önce NATO kurulduğunda hiç kimse; 1989 yılında Sovyetler Birliği’nin çökeceğini,   Avrupa’nın iki bloklu yapısının  ortadan kalkacağını,  Varşova Paktı’nın 1 Temmuz 1991’de dağılacağını,  Savaş sonrası Avrupa’sının iki kutuplu yapısının askeri bakımdan  tarihe karışacağını, Polonya, Çek ve Slovak Cumhuriyetleri, Slovenya,  Macaristan,  Estonya,  Letonya,  Litvanya, Romanya ve Bulgaristan gibi  eski sosyalist ülkelerin  Türkiye’den önce Avrupa Birliği üyesi olacaklarını tahmin  edemezdi. Bu sebeple Türkiye AB üyesi olmasa bile Batı dünyası ile olan  ilişkilerini güçlendirmeli, uzak denizlere yelken açmamalıdır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Exit mobile version