Bu defa yazımız Sumer çiviyazılı metinlerindeki hayvan fablları hakkında. İlk önce fabl kelimesinin anlamını bilmeyenler için kısa bir açıklamasını yapalım. Fabl ya da Öykünce; sonunda ders verme amacı güden, güldüren, düşündüren ve genellikle manzum öykülerdir. Genellikle hayvanların ve bitkilerin konuşmasıdır. Fablların kahramanları genellikle hayvanlardır. Ama bu hayvanlar insanlar gibi düşünür, konuşur ve tıpkı insanlar gibi davranır. Hayvanlar, insanlarda hangi özellik varsa onlara sahiptiler.
Dünyadaki İlk hayvan fablları edebi türünün doğuşunun Ezop’un hikayelerine dayandığı söylenir. Fakat bunun bir kısmının ondan önce Sumerler’de bulunduğu artık belli olmuştur.
Hayvanlar Sumer bilgelik edebiyatında büyük rol oynamıştır. Edmund Gordon çeşitli hayvan türleriyle ilgili 64 farklı hayvan türünün yaşamıyla alakalı 295 atasözünün ve fablların parçalarını birleştirip, çevirilerini yapmıştır. Bunlardan bazılarını sizlere aşağıda aktaralım.
Ana sevgisi ile ilgili
“Dişi köpek şöyle dedi: (Eniklerim) ister açık kahve renkli, ister benekli olsunlar yavrularımı severim.”
Tilki ile ilgili
1.Tilki yaban öküzünün toynağına basıp, “Acımadı mı? demiş.
2.Tilki kendi evini yapamamış, böylece fethetmek üzere arkadaşının evine gitmiş.
3.Tilki dişlerini gıcırdatır, ama başı titrer.
Köpek açgözlülüğü ile ilgili
1.Eşek ırmakta yüzüyormuş, köpek de ona sıkı sıkı tutunmuş şöyle diyormuş: “Kıyıya çıkar çıkmaz onu yiyeceğim.”
2.Köpek bir ziyafete gitmiş, ama orada bulunan kemiklere baktıktan sonra şöyle diyerek uzaklaşmış: “Şimdi gideceğim yerde bundan daha iyi yiyecek bulurum.”
Diğer Sumer fablında kullanılan bir motif, tilkiyle ilgili olarak değil ama “Fareler ve Gelincikler” fablında daha sonra ise Ezop’ta işlenmiştir
Tanrı Enlil’den yaban öküzünün boynuzlarını dileyen tilkiye öküzün boynuzları takıldı. Ama rüzgar esip, yağmur yağınca inine giremedi. Gecenin sonuna doğru, soğuk kuzey rüzgarı, fırtına bulutları ve yağmurdan sırılsıklam (?) olunca şöyle dedi: “Gün ışır ışımaz .. (ne yazık ki metnin devamı kırık)
Firavunfaresi ile ilgili: Bugün olduğu gibi eski zamanlarda da fareyi yakalamak için kediler evcilleştiriliyorlardı. Avının üstüne atlamadan önce sabırla ve sessizce yaklaşan kedinin tersine, firavunfareleri avının üstüne doğrudan saldırması, yiyecek çalması Sumerleri etkilemiştir. İşte örnekler.
1.Düşünceleri için – kedi
Eylemleri için – firavunfaresi
2.Eğer ortalıkta yiyecek varsa, firavunfaresi yer bitirir.
Bana bir parça bırakırsa, onu da yabancı gelir yer.
Aslan ile ilgili
1.Ey aslan, sık “çalılık” senin dostundur.
2.Çalılıkta , onu tanıyan insanı yemez aslan.
3.Aslan ağıla geldiği zaman, köpek eğrılmiş yünden tasma takarmış
Aslan her zaman galip gelmez, çaresiz dişi keçinin yaltaklanmalarına bile yenilebilir. İşte örnek:
Aslan çaresiz bir dişi keçi yakalamıştı. “Bırak beni gideyim, (dedi dişi keçi) sana arkadaşlarımdan birini, bir koyun veririm.” “Seni bırakacaksam, (önce) adını söyle” (dedi aslan). (O zaman) dişi keçi aslana şöyle dedi: “Adımı biliyor musun? Benim adım “Sen akıllısın!” (Böylece,) ağıla vardıklarında aslan kükredi : “Şimdi ağıla geldim, seni serbest bırakacağım!” (O zaman) (çitin) öteki tarafından keçi şöyle dedi: “İşte beni bıraktın! (Gerçekten) akıllılık mı ettin? (Sana söz verdiğim) koyunu (vermeyi ) bırak, ben bile buralarda durmam!”
Eşek ile ilgili:
1.Eşek kendi yatağını yer.
2.Eşeğin yazgısı hızlı koşmak değil anırmak!
3.Onu bir yük eşeği gibi zorla vebadan kırılan bir kente götürmek lazım
Örnekler aslında daha fazla ama bir fikir vermesi açısından sizlere yukarıda bazılarını aktardım. Şimdi size son olarak toplumsal bilgi veren bir Sumer atasözünü aktaralım. Bunun çocuk yaştaki evliliklere ait bir eleştiri olduğu konusundan Sumerologlar fikir birliğine varmışlardır.
İşte çocuk yaştaki evlilikler ile ilgili Sumer atasözü :
EŞEĞİN YAPTIĞI GİBİ ÜÇ YAŞINDAKİ BİR KIZLA EVLENMEYECEĞİM
Esenlikle kalın.
Dip.Ark. Kadir YILDIRIMSAL
e-mail: [email protected]
Bir yanıt yazın