Mezopotamya bölgesinde yaşamış uygarlıklar arasında, özellikle çok sayıda Akad tıbbi metinleri bulunmasına rağmen Sumer tıbbı hakkında iki adet tablet vardır. Bu tabletlerden bir tanesi sadece bir reçete içeren küçük bir parçadır. Diğeri ise onbeş reçeteyi içeren 10×14 cm boyutlarında bir tablettir ve tıp tarihi açısından çok önemlidir. Tabletin özenli ve irice yazısından dolayı bunu M.Ö. 3000’lere tarihleyebiliriz. Metin tıbbi terimler içermesinden dolayı çevirisi güçlükle yapılabilmiştir. Tablet Pensilvanya Üniversite Müzesi’nde bulunmaktadır.
Tablet 145 satırdır. İlk 21 satır çok kötü hasarlıdır ve içeriği hakkında bilgi edinmek imkansızdır. Reçeteler ise 22. satırda başlamaktadır. Toplam on beş reçetenin ilk üç tanesi çevirileri yapılamayacak derecede hasarlı olmasından dolayı ancak dördüncü reçeteden itibaren çevirisi yapılabilmiştir. Diğer reçetelerin çevirisi şöyledir:
Reçete No. 4. Anadişşa-bitkisini, “diken”-bitkisinin (herhalde Prosopis stephaniana) dallarını, duaşbur (belki Atriplex halimus I..) tohumlarını (ve) ….. (iki otun ismi hasar görmüştür) toz haline getiriniz; ….. buna (toz haline getirilmiş yabani otları) suyla inceltilmiş biraya dökünüz; (hasta yeri) sebze yağıyla ovunuz ve (toz haline getirilmiş otlara sıvı dökülerek yapılan macunu) yakı olarak bağlayınız.
Reçete No.5. Irmak çamurunu toz haline getiriniz (ve) …..; bunu suyla yoğurunuz; ham yağla ovunuz, (ve) yakı olarak bağlayınız.
Reçete No.6. Armutları (?) ve “mana”yı toz haline getiriniz; üzerine bira tortusu dökünüz, sebze yağıyla ovunuz (ve) yakı olarak bağlayınız.
Reçete No.7. Kurutulmuş şarap tortularını, çam ağacını ve erik ağacını toz haline getiriniz; üzerine bira dökünüz, yağla ovunuz (ve) yakı olarak bağlayınız.
Reçete No.8. ….. ağacının köklerini …..’yi ve kurumuş ırmak ziftini toz haline getiriniz; üzerine bira dökünüz, yağla ovunuz (ve) yakı olarak bağlayınız.
Reçete No.9. ….. bitkisinin sakızı üzerine sert bira dökünüz; bir ateş üzerinde ısıtınız; bu sıvıyı ırmak zifti yağına dökünüz (ve) (hasta) kişiye içiriniz.
Reçete No.10. Armut (?) (ve) “manna”-bitkisinin köklerini toz haline getiriniz; (toz haline getirilmiş otları) biranın içine dökünüz (ve) (hasta) kişiye içiriniz.
Reçete No.11. Nignagar-sebzesinin tohumlarını, sarısakızı (?) (ve) kekiği toz haline getiriniz, biranın içine dökünüz (ve hasta) kişiye içiriniz.
Üstteki reçetelerden sonra diğer reçetelere geçerken arada bir paragraf vardır. Burada “Hasta kişinin ellerinin ve ayaklarının üzerine kurutulmuş sazları yerleştirin” yazmaktadır. Bu işlemin ne anlama geldiği ve neden bu bölüme konulduğu anlaşılamamıştır. Hastalığın içeriği belli olmasa da tedavinin nerelere uygulanacağı yönünden bir fikir vermektedir.
Reçete No.12. Kaplumbağa kabuğunu, naga-bitkisi (soda ve öteki alkalileri elde etmekte kullanılan bir bitki) filizlerini (?), tuzu (ve) hardalı birlikte ekleyerek yoğurunuz; (hasta yeri) kaliteli bira (ve) sıcak suyla yıkayınız, (hasta yeri) hepsiyle temizleyiniz, temizledikten sonra sebze yağıyla ovunuz (ve) toz haline getirilmiş köknarla kaplayınız.
Reçete No.13. Kurutularak toz haline getirilmiş bir suyılanı, amamaşumkaspal-bitkisi, “diken”-bitkisi kökleri, toz haline getirilmiş naga, köknar yağı tozu, garib (?)-yarasası dışkısı üzerine su dökünüz; (bu eriyiği) ısıtınız (ve) (hasta yeri) bu sıvıyla yıkayınız; sıvıyla yıkadıktan sonra sebze yağıyla ovunuz (ve) şakiyle kaplayınız.
Reçete No.14. Bir ineğin iç derisinin (?) kurutulup toz haline getirilmiş kılları, “diken”-bitkisinin dalları, “yıldız”-bitkisi, “deniz” ağacının kökleri, kurutulmuş incirler (ve) ib-tuzunun üzerine su dökünüz; bu sıvıyı ısıtıp (hasta yeri) bununla yıkayınız; sıvıyla yıkadıktan sonra kurutulmuş saz külleriyle kaplayınız.
Reçete No.15. Söğütten çıkardığınız ….. (birçok çiviyazısı işaret hasarlıdır) gribi-vazosu parçaları (?), şarap tortusu, nigmi-bitkisi, arina-bitkisi kökleri ve sapıyla (ve) kül ile kaplayınız.
Bu belgenin de gösterdiği gibi Sumerli hekimler günümüzdeki meslektaşları gibi ilaçlarının ana maddelerini bitkisel, hayvansal ve mineral esaslı kaynaklardan sağlamaktadırlar.
Yazımın ilk satırlarında bir de tek reçete içeren küçük parçadan bahsetmiştim. Onun da çevirisi şöyledir:
Kaplumbağa kabuğuyla … ezildikten ve ağzı (herhalde hasta organın ağzı) yağla yağlandıktan sonra, yüzükoyun (?) yatan kişiyi (ezilmiş kabuklarla) ovacaksınız. Ezilmiş kabuklarla ovduktan sonra iyi birayla (tekrar) ovacaksınız; iyi birayla ovduktan sonra suyla yıkayacaksınız; suyla yıkadıktan sonra (hasta yeri) ezilmiş köknar ağacıyla dolduracaksınız. Bu, tun ve nu’sundan hastalığa yakalanmış biri için uygun (bir reçetedir).
Bu metnin çevirisini yapan Michel Civil, TUN ve NU’nun cinsel organlara ait henüz belirlenememiş bölümler olduğu yönde yorum yapmaktadır.
Yukarıdaki metinlerde göreceğiniz üzere Sumerlerde hastalıkları için çeşitli ilaçlar kullanıyorlar. Belki günümüze göre kullandıkları ilaçlar garip gelebilir, fakat unutmayalım ki bir zamanlar bizde de “kocakarı ilacı” olarak adlandırılan yaşlılarımızın yaptıkları ilaçlardan medet umulurdu ve hala da umulmaya devam ediliyor.
Esenlikle kalın.
Dip. Ark. Kadir YILDIRIMSAL
e-mail: [email protected]
Bir yanıt yazın