Çin, tarihi Kaşgar şehrini yıkıyor

Çin işgali altındaki Doğu Türkistan’da Çin yönetimi Müslüman Uygur Türkleri’nin tarih ve kültürleri ile bağını koparmak amacıyla tarihi İpek Yolu’nun önemli kavşak noktası Kaşgar şehrinin Eski Şehir kısmını dozerlerle yıkıp yerle bir etmeye başladı.

Tarihi Kaşgar şehrinin yüzde 85’inin yıkılmasının planlandığı bildirildi. Tarihi Kaşgar şehri İpek Yolu’nun kuzey güney kısımlarının birleştiği vahada yer alıyor. Kaşgar, Taklamakan Çölü’nün batı ucunda bulunuyor.

Tarihsel olarak Delhi ve Semerkant’tan yola çıkan tüccarlar, dünyanın en zorlu dağ yolunu geçkitten sonra Kaşgar’da yüklerini boşaltıp şehrin sokaklarında safran ve diğer ticari eşyalarını satıyorlardı. Çinli tüccarlar da aynı şekilde  ipek ve porselen yüklerini buraya getiryorlardı.

Şimdi tarihteki tüccarların yerini turistler aldı. Eşeklerin çektiği arabalarla vadileri ve toprak evleri geziyorlar. Kaşgar şehri daha önce de Cengiz Han tarafından yakılıp yıkılmıştı. Yıllar sonra Kaşgar şehri tekrar talan ediliyor fakat bu sefer Çinliler tarafından.

The New York Times gazetesinin haberine göre, Kaşgar’ın tarihi bölümünde yapılan yıkım sebebiyle şu ana kadar 900 Müslüman aile Kaşgar’ın Eski Şehri’nden göç etti. Mimar ve tarihçi George Michell 2008’de yazıdığı “Kaşgar: Eski İpek Yolu’ndaki Vaha” adlı kitabında, Kaşgar için “Orta Asya’da bulunabilecek geleneksel İslam şehrinin en iyi korunmuş örneği” demişti. Şimdi işgalci Çin yönetiminin eliyle Orta Asya’da en iyi şekilde muhafaza edilmiş geleneksel İslam şehri bütün izleri ile tarih sahnesinden silinmeye çalışılıyor.

Bölgeki yetkililer, önümüzde bir kaç yıl içinde Kaşgar’daki eski şehrin en az yüzde 85’inin tamamen yıkılmış olacağını söylüyorlar. Yıkımlar sebebiyle Kaşgar Eski Şehri’nden 13 bin Müslüman uygur ailesinin zorunlu göç edeceği tahmin ediliyor.

Çin yönetimi, tamamen yıkılacak tarihi Kaşgar şehrinin yerine apartmanlar, plazalar, geniş meydanlara açılan yollarla yeni bir şehir inşa etmeyi planlıyor.

The New York Times’a telefonla konuşan Kaşgar’ın Çinli belediye başkan yardımcısı Xu Jianrong, Uygur kültürünün muhafaza edileceğini iddia ederek tarihi eski şehir tamamen yıkıldıktan sonra tarihi İslam mimarisi örneklerinin birer kopyasının yeniden inşa edileceğini söyledi.

Tarihi şehrin yıkılmasına gerekçe olarak her an bir deprem meydana gelebileceğini ve yüzlerce yıllık eski binaların yıkılacağını ve binlerce kişinin öleceğini ileri süren Xu Jianrong, “Bütün Kaşgar bölgesi deprem riski bakımında özel bir alan. Size soruyorum. Hangi ülkenin hükümeti vatandaşlarını doğal afet tehlikelerinden korumaz” iddiasıyla şehir katliamını savunmaya çalıştı.

Çinli belediye başkan yardımcısının görüşlerine karşı çıkanlar da var. Tarihi eserleri korumayı kendine görev haline getiren Pekin Kültür Koruma Merkezi başkanı Wu Lili, “Kültürel ve tarihi açıdan, onların bu planları aptalca. Bölge halkının görüşlerine göre, bu yıkım bir vahşet.” dedi.

Çin’deki şehirleşme faaliyeti sırasında bir çok eski şehir merkezi yıkıldı. Bunlar arasında başkent Pekin’deki tarihi dar yollar ve tarihi evler de bulunuyor. Fakat Kaşgar tipik bir Çin şehri değil.

Tarihi Kaşgar şehrinin hala büyük bir bölümü ayakta. Batısında camiler yerinde duruyor. Müezzinler hala ezanlarını okuyorlar. Yüzlerce sanatçı bakır işçiliği, ağaç oyma ve namaz takkesi yapıyor.

Kaşgar’da on binlerce Uygur Türkü, hala kapıları ağaç oyma olan iki katlı evlerde yaşıyor. Evler dar sokaklarla çiçeklerle dolu bahçelere açılıyor.

Şehrin Çin yönetimi planın her aşamasında yerel Uygur Türkleri’ne danışıldığını söylüyor fakat bölge sakinleri kendilerini sadece yıkım tarihlerinin ve ödenecek tazminatların duyurulması için toplantılara çağrıldıklarını belirtiyorlar.

Çin yönetimi, Uygur Türkleri’ne yıkılacak evlerinin yerine yenisini inşa edebileceklerini söylüyorlar fakat ödenecek tazminatlar yeni ev inşaatı masraflarının çok azını karşılayabilecek.

Kaşgar’ın Eski Şehir kısmında iki katlı bir evde yaşayan kendisini Hacı ismiyle tanıtan 56 yaşındaki bir Uygur Türkü, “Ailem bu evi 500 yıl önce inşa etti. Toprak kerpiçten yapıldı. Yıllar içinde eklemeler yapıldı. Fakat oda sayısı değiştirilmedi.” dedi.

Evin altındaki garaj kısmını şekerleme ve turistik süs eşyalarının satıldığı bir dükkan olarak kullanan aile, yıkım kararı üzerine yıkım kararı üzerine dükkanı kapatmak zorunda kalacaklar ve geçimlerini sağlayamayacaklar.

Hacı ve eşi, hasta bir çocukları sebebiyle bütün birikimlerini harcadıklarını belirterek, yıkım karşılığında belediyenin vereceği paranın yeni bir ev inşaatına yeterli olmayacağını söylediler.

Hacı’nın eşi, “Ev bize ait. Bu tür evde, bir çok nesil yaşayabilir. Fakat bir apartman dairesine taşınırsak, apartman her 50 veya 70 yılda yıkılmak zorunda kalacak. Bu hayatımızdaki en büyük problem. Çocuklarımız nasıl bir apartman sahibi olabilecek.” şeklinde konuştu.

TARİHİ MİRASIN KURTARILMASI İÇİN İMZA KAMPANYASI

Tarihi Kaşgar şehrinin işgalci Çin yönetimi tarafından yıkılmasının durdurulması için İnternette () bir imza kampanyası başlatıldı.

Dilekçede ABD başkanı Barack Obama’ya bir çağrı yapılarak Kaşgar şehrindeki kültürel ve arkeolojik felakete bütün dünyanın dikkatini çekmesi ve yıkımı durdurmak için harekete geçmesi isteniyor.

Kaşgar şehrinde yok edilmek istenen tarihi mirasın sadece Uygur Türkleri’nin değil bütün insanlığa ait olduğu vurgulanıyor.