İran İslam Cumhuriyetinin devlet güvenlik güçlerinin, barışçıl yollarla ayrımcılığa karşı çıkan ve milli kimliklerini korumak için çalışan Azerbaycanlı kültürel aktivistlere yönelik baskıları artarak devam etmektedir.
Keyfi tutuklamalarla karşı karşıya kalan bu aktivistler mahkemeye çıkartılmadan ve haklarındaki suçlamalar resmi olarak belirtilmeden hapiste tutulmaktadırlar. Avukatları ve aileleriyle görüştürülmeyen mahpuslar işkence ve çeşitli kötü muameleye maruz kalma tehlikesi altındadırlar.
Geçici Olarak Tutuklu Bulunanlar (Gözaltına Alınanlar)
Azerbaycanlı iki kültürel aktivist olan Tahran-Şehid Recayi Üniversitesi mimarlık bölümü öğretim görevlisi mühendis Abdullah Abbasi Cavan ve Erdebil-Razi Üniversitesinin Öğrenci birliğinin eski başkanı Hüseyin Hüseyni, 13 Kasım 2008 tarihinde Rey şehrinde tutuklanmışlardır. Bu tutuklama, aktivistler Settar Han’ı (Azerbaycanlıların 1906-1914 yıllarındaki inkılap hareketine önderlik eden tarihi kahramanı) Anma Merasimine katılırken gerçekleşmiş ve onlar Tahran’ın Evin Hapishanesinin İran istihbarat servisi tarafından kontrol edilen 209. bölümüne yerleştirilmişlerdir.
Aile bireylerinin aktivistlerin nerde tutulduğunu öğrenme çabaları sonuçsuz kalmış ve güvenlik güçleri tarafından tehdit edilerek bir daha başvurmamaları söylenmiştir.13 Kasım’dan beri bu mahpusların aile bireyleriyle kurabildiği tek bağlantı, Abdullah Abbasi Cavan’ın tutuklandığı 10. günde kardeşiyle yaptığı 1 dakikadan kısa süren telefon görüşmesi olmuştur.
Evin hapishanesinin 209. bölümünden geçtiğimiz haftalarda serbest bırakılan iki düşünce suçlusunun verdiği bilgiye göre mühendis Abdullah Abbasi Cavan, kanunsuzca tutuklanmasını ve temel insan haklarının çiğnenmesini protesto etmek için son çare olarak 12 Aralık 2008 tarihinde (tutuklanmasının 23. gününde) açlık grevine başlamıştır.
9 Kasım 2008 tarihinde Tebriz’de tutuklanan Azerbaycanlı kadın hakları savunucusu gazeteci Şehnaz Gulami halen belirsiz durumda hapistedir. Gulami, gözaltı süresinin uzatılmasına ve sorgulamaların devam etmesine karşı itiraz olarak 21 Kasım 2008’de 8 gün süren bir açlık grevine başlamıştı.
Geçtiğimiz günlerde onla görüşmeyi başaran ailesinin belirttiklerine göre Gulami’nin sağlık durumu kötüleşmiş,ancak tedavi ve ilaçlar konusunda sıkıntılar ve sınırlamalarla karşı karşıya kalmıştır.
Tebriz Hapishanesinin kadınlar bölümünde tutulan Şehnaz Gulami’nin tutuklama kararı Tebriz 4. Sorgulama Şubesinin hakimi Haşimzade tarafından verilmiştir. Suç dosyasının araştırma aşamasında olması sebebiyle sorgulama devam etmektedir ve hakkındaki suçlamalar henüz bilinmemektedir.
Azerwomen webblogunun yazarı olan gazeteci Şehnaz Gulami geçtiğimiz yıl Ağustos ayında da Tebriz İnkılap Mahkemesinin 1. Şubesi tarafından “düzen aleyhine propaganda” suçlamasıyla 6 ay hapis cezasına çarptırılmıştı. Bu gazeteci daha önce 1989-1994 yılları arasında siyasi mahpus olarak 5 yıl ve 2007 yılının Ağustos ayında ise 1 ay boyunca tutuklu kalmıştı.
Yeni Tutuklamalar
12 Aralık (21 Azer) günü, İran’da Azerbaycan Hükumetinin kurulması ve Türk dilinin resmileşmesinin 66. yıldönümünde Urumiye şehrinde en az 7 kişi güvenlik güçleri tarafından tutuklanmıştır.
Navid Sultani, Said Mahmudi, Hoccet Mahmudi, Setare (Ulduz) Kasımi ve Rahman Kasimi, 3 hafta gözaltında tutulduktan sonra 4 Ocak 2009 tarihinde teminat karşılığında serbest bırakılmışlardır.
Bu aktivistler 10-12 Aralık 2008 tarihlerinde kendi evlerinde tutuklanmışlardır. Güvenlik güçleri onların evlerini arayıp bilgisayarlarına,cdlerine, kitap ve belgelerine el koymuşlardır.
Aktivistlerin hepsi 3 hafta boyunca Ettelaat merkezinde ve Urumiye Hapishanesinde tutuklu bulunup sorgulanmışlardır. Bu süre boyunca ailelerine onlarla görüşme izni verilmemiştir, ancak bazıları tek seferliğine bu imkana sahip olmuşlardır.Aktivistlere avukat tutma hakkı da verilmemiştir.Ailelerinin belirttiğine göre onlar “Urumiye şehrinin Ettelaat merkezinde sorgulandıkları süre boyunca işkence ve kötü müameleye maruz kaldılar”.
27 yaşındaki Azerbaycan Milli Hareketi faali Tovhid Hüseyinpur, 6 Kasım 2008 tarihinde Urumiye şehrinde sokakta bildiri dağıtırken tutuklanmış ve 14 Aralık 2008’de, 10 milyon tomen teminat karşılığında tutuklu bulunduğu Urumiye Ettelaat merkezinden geçici olarak serbest bırakılmıştır.
Her yıl 12 Aralık (21 Azer) tarihinde, 1945’te Azerbaycan Milli Hükumetinin kuruluşu ve Azerbaycan Türkçesinin resmi dil olmasının yıldönümü nedeniyle Urumiye ve diğer Azerbaycan şehirlerinde havaifişek gösterileri düzenlenir ve bildiriler dağıtılır.
Vahid Şeyhbağlu, Tebriz Azad Üniversitesi İktisat bölümü öğrencisi ve “Arman” öğrenci teşkilatının eski üyesi, 24 Aralık 2008 Çarşamba akşamı Tebriz’deki evinde tutuklanıp Ettelaat merkezine götürülmüştür. Bu süre boyunca Şeyhbağlu, ailesiyle sadece bir telefon görüşmesi yapabilmiş ve tutuklanma nedeni halen belirlenememiştir.
Vahid Şeyhbağlu, daha önce 28 Kasım 2008 tarihinde de Tebriz hapishanesinden aylar sonra serbest bırakılan 9 Tebrizli öğrenciyi karşılama törenine katıldığı için birkaç kişiyle birlikte tutuklanmış ve birkaç saat sonra serbest bırakılmıştı. Tutuklananlar arasında bulunan Tebrizli aktivist Cemşid Zareyi, 18 Kasım Cumartesi günü işyerinde tekrar tutuklanmış ve 9 gün gözaltında tutulduktan sonra 20 milyon tomen teminat karşılığında Tebriz Hapishanesinden serbest bırakılmıştır. Vahid Şeyhbağlu, 2006 Mayıs ayında Azerbaycan Türklerinin İran gazetesinin hakaret içerikli karikatürüne karşı düzenlediği protesto gösterilerine katıldığı için Tebriz’de tutuklanmış ve 50 gün tutuklu kaldıktan sonra teminat karşılığıyla serbest bırakılmıştı.Şeyhbağlu, daha sonra 91 gün şartlı hapis cezasına çarptırıldı.
Çıkarılmış Hükmler:
Erdebil şehrinden Azerbaycanlı öğrenci aktivist Esger Ekberzade, “ülke güvenliğini bozmak” suçlamasıyla 5 yıl Zahidan Hapishanesine sürgün cezasına çarptırıldı.
Esger Ekberzade’nin hükmü, 10 Aralık 2008 tarihinde mahkemenin ilk celsesinde Erdebil İnkılap Mahkemesinin hakimi Hüseyinzade tarafından verildi.Ekberzade’nin belirttiğine göre 10 dakika süren mahkemede ona kendini savunma izni verilmemiş ve hakim sadece iki soru sorarak hükmü vermiştir.
Hakimin dosyada yönelttiği suçlamalardan bir kısmı şunlardır: Azerbaycan Milli Hareketi topluluğunu kurmak, Pantürkist (Türkçü) yazar Muhammed Ali Ferzane’nin cenaze törenine katılmak, öğrenci toplantılarına katılmak, Azerbaycan geleneksel dansları kursuna gitmek ve etnik bir simge olarak eliyle Bozkurt sembolünü göstermek, uluslararası kuruluşlara,topluluklara ve Savalan Sesi internet sitesine haberler yaymak, cd,bildiri ve ilanlar çoğaltıp dağıtmak, ayrılıkçı ve milliyetçi düşünceleri yaymak.
Esger Ekberzade’nin yargılandığı mahkeme avukatsız ve kapalı olarak gerçekleşmiştir.
23 yaşındaki Erdebil Peyam-i Nur üniversitesi kimya bölümü öğrencisi Esger Ekberzade, 9 Haziran 2008 tarihinde üniversite çıkışında güvenlik güçleri tarafından tutuklanmış ve 28 gün sonra 30 milyon tomen teminat karşılığında serbest bırakılmıştı.
Bu süre içinde Ekberzade’nin ailesi, 20 gün boyunca onun tutulduğu yerden ve durumundan tamamen habersiz bırakılmıştır. Serbest bırakıldıktan sonra belirttiğine göre bu aktivist tutuklu bulunduğu süre boyunca doğru olmayan suçlamaları itiraf etmesi için fiziksel ve ruhsal işkenceye maruz kalmıştır.
Esger Ekberzade, bu karardan bir kaç gün sonra, tekrar Erdebil Ceza Mahkemesi 105. Şubesi Başkanı Hakil Hüseyiniyan tarafından “düzen aleyhine çalışan toplulukların propagandasını yapmak” ve “halkı ayaklanmaya teşvik etmek” suçlamalarıyla 6 ay şartlı hapis cezasına mahkum edilmiştir.
Bu hükmün nedeni sadece daha önce tutuklanan bazı şahısların, Erdebil’de milliyetçi bildiriler dağıtıldığını belirtmeleri ve tutuklu bulunduğu dönemde internet sitelerinde onunla ilgili haberlerin yayılması olarak gösterilmiştir.
Esger Ekberzade daha önce anadilde eğitim hakkı için yapılan gösterilere ve 2006 Mayıs ayında Azerbaycan şehirlerindeki protestolara katılımı nedeniyle tutuklanmış ve “Milli güvenliğe karşı çıkmak”, “Düzen aleyhine propaganda” suçlamalarıyla kapalı mahkemede yargılanıp hapis ve para cezasına çarptırılmıştı. Uluslararası Af Örgütü 2006 Kasım ve 2007 Şubat aylarında yayınladığı bildirilerle Esger Ekberzade’nin durumuyla ilgili endişelerini bildirmişti.
Azerbaycanlı kültürel aktivistler Ali Sadıki, Hamid Vahid Rezainiya ve Ekber Hüseyinnejad, ” Düzen aleyhine propaganda” ve “Milli güvenliğe karşı faaliyet” suçlamalarıyla birer yıl hapis cezasına çarptırılmışlardır. 2006 yılının Mayıs ayında Azerbaycanlılar tarafından İran gazetesinin hakaret içerikli karikatürüne karşı yapılan protesto gösterilerinin 2. yıldönümü nedeniyle basılan ilanlar ve cdler bu suçlamaların nedenleri olarak gösterilmiştir.
Bu aktivistlerin yargılanması Tebriz İnkılap Mahkemesinin 2. Şubesi tarafından avukatsız ve kapalı olarak gerçekleşmiştir. Aktivistler 15 Mayıs 2008 tarihinde, Azerbaycan şehirlerindeki Mayıs ayı protestolarının 2. yıldönümünde tutuklanıp yaklaşık bir ay boyunca gözaltında tutulmuşlardı.Daha sonra teminat karşılığında Tebriz Hapishanesinden serbest bırakılmışlardı.
15 Mayıs 2008 tarihinde güvenlik güçleri tarafından Hoy şehrinde tutuklanan ve 7 gün gözaltında tutulduktan sonra 50 milyon riyal teminat karşılığıyla serbest kalan Azerbaycanlı kültürel aktivistler Süleyman Eraki (Peyam Nur Üniversitesi Azerbaycan Tanıtım birliğinin eski başkan yardımcısı ve NGO kuruluşu merkezi şurasının üyesi ), Salar Eraki (Urumiye Üniversitesi Makine Mühendisliği öğrencisi), Hüccet Eraki (Urumiye fen fakültesi mekanik bölümü öğrencisi), Peyam Alim Galilu ( Kazvin Azad Üniversitesinin ziraat mühendisliği öğrencisi) ve Ali Ekber Abdullahi (Urumiye fen fakültesi mekanik öğrencisi) Hoy İnkılap Mahkemesinin 1. şubesinden Hakim Novruzi tarafından 2 yıl boyunca ertelenecek olan 1 yıl şartlı hapis cezasına çarptırıldılar. Aktivistlere karşı yöneltilen suçlamalar “Düzen aleyhine propaganda -Türkçülük- faaliyetlerine katılmak” (Mayıs ayındaki Azerbaycan protesto gösterilerinin 2. yıldönümüyle ilgili bildiriler yaymak) olarak belirtilmiştir.
Bu aktivistlerin tümü NGO Evrin kuruluşunun üyeleridirler. Daha önce bu kuruluşun eski başkanı olan İbrahim Caferzade 1 yıl hapis ile Borazcan şehrine 2 yıl sürgün ve diğer başkan Şirzad Hacılu 3 ay hapis cezasına çarptırılmıştı.
Makü’lü Azerbaycan aktivistlerinden İbrahim Abdullahnejad, Ali Elmi, Muhsin Hüseyinzade, Sabir Beytullahi ve Behmen Nesirzade, 2006 Mayıs ayında Azerbaycan şehirlerindeki İran gazetesinde yayınlanan hakaret içerikli karikatüre karşı düzenlenen protesto gösterileriyle ilgili olarak 1 yıl ve 10 ay arasında değişen hapis cezalarına çarptırılmışlardır.
Hoy inkilap mahkemesinin 1. şubesinden Hakim Novruzi, 22 yaşındaki İbrahim Abdullahnejad’a 1 yıl hapis, 35 yaşındaki Ali Elmi’ye 2 yıl boyunca ertelenecek olan 1 yıl şartlı hapis, 35 yaşındaki Ali Hüseyinnejad Esl ile 40 yaşındaki Muhsin Hüseyinzade’ye 10 ay hapis cezası yerine geçecek olan 500 000 tomen para cezası vermiştir.Aktivistlere yönelik suçlamalar “Düzen aleyhine faaliyet gösteren pantürkist (Türkçü) hareketlerin (Güney Azerbaycan Milli Hareketi) propagandasını yapmak” olarak belirtilmiştir.
Hoy İnkılap Mahkemesi tarafından 1 yıl hapse mahkum edilen ve karara itiraz eden 35 yaşındaki öğretmen Sabir Beytullahi ve 37 yaşındaki şair Behmen Nesirzade, 30 Kasım günü tekrar mahkemeye çağrılmış ve kendilerini savunmuşlardır.Şu anda mahkeme kararını beklemektedirler.
Adı geçen aktivistlerin tümü 17 Haziran 2006 tarihinde İran gazetesinin hakaret içerikli karikatürünü protesto gösterilerinde emniyet güçleri tarafından tutuklanarak 27 gün gözaltında tutulduktan sonra 50 milyon… teminat karşılığında serbest bırakılmışlardır.
Diğer Azerbaycanlı Kültürel Aktivistlerin Durumu
21 Kasım 2008 tarihinde Eher şehrinin Hoca kasabasında Ettelaat memurları tarafından tutuklanıp Tebriz Ettelaat merkezine götürülen gazeteci,yazar ve şair Muhammed Rıza Levayi, 23 gün tutuklu kaldıktan sonra14 Aralık’ta serbest bırakılmıştır.Levayi’nin belirttiğine göre, kalp rahatsızlığı yüzünden tutuklu bulunduğu 11. günde fenalaşmış ve Ayetullah Medeni hastanesine götürülüp 12 gün orda kalmıştır. Levayi’nin ailesi, bu süre boyunca onun tutuklanma sebebi ve bulunduğu yerle ilgili hiçbir bilgi alamamışlardır. Levayi, hakkındaki suçlamaların ve tutuklanmasının sebebinin İran’da Azerbaycanlı aydınlara yönelik baskının anlatıldığı “Kültürel Sömürge ve Sömürge Kültürü” isimli makalesi olduğunu belirtmiştir. Muhammed Rıza Levayi’nin gelecek günlerde mahkemeye çıkması beklenmektedir.
Erdebil şehrinin kültürel aktivistlerinden mühendis Rehim Hacızade, 25 Eylül 2008 tarihinde tutuklanmış ve 61 gün sonra 80 milyon…. teminat karşılığında Erdebil Hapishanesinden serbest bırakılmıştır.
Hacızade’nin ailesinin belirttiğine göre, ona karşı yöneltilen suçlamalar “düzen aleyhine propaganda” ve yasal olarak yayınlanan “Savalan Aşiretleri” adlı kitabının 2. cildinde “kutsal değerlere hakaret etmek” olmuştur.
Tebrizli Azerbaycan Milli Hareketi faali Amir Ali Zabihi, yaklaşık 1 ay önce 8 aylık hapis cezasını çekmek üzere Tebriz hapishanesine götürülmüştür.Tebriz Azad Üniversitesi inşaat mühendisliği mezunu olan bu faal, 2006 Mayıs ayı protestolarında tutuklanıp 45 gün tutuklu kaldıktan sonra teminat karşılığında geçici olarak serbest bırakılmıştı.
Öğrenci Dergilerinin Kapatılması
13 Aralık 2008 günü Azad Mahabad üniversitesinin kültür şurası, Farsça-Türkçe iki dilli olarak yayınlanan Bulud dergisinin kapatılması kararını vermiştir.
Derginin önceki yayın müdürünün mezuniyeti sonrası, İslami Kültür Şurasının başkanı Hüccet-ül İslam Mehdi Rahi, yeni yayın müdürünü kabul etmemiş ve onlardan Ettelaat (istihbarat ve güvenlik teşkilatı) formlarını doldurup imzalamalarını talep etmiştir. Dergi yayıncıları bunu reddedince üniversite yetkilileri yayını durdurup dergiyi kapatmaya karar vermiş ve bu kapatma kararı, hukuksal aşama takip edilmeden,hatta dergi yayıncıları karar toplantısına çağrılmadan verilmiştir.
Yeni öğretim yılında üniversitelerin kültür şurası yetkilileri Azerbaycanlı öğrenci dergilerini büyük baskıya maruz bırakmıştır.
Ulus,Nesim,Araz,Özlük,Oyanış, Settar Han, Kimlik, Yoldaş, Aydın Gelecek, Kıpçak, Yarpak, Telenger, Çanlıbel, Yeşil Yol, Ana Yurd, Seher, Açık Söz ve Sayan, geçtiğimiz aylarda kapatılan öğrenci dergilerinden bazılarıdır.
Bir yanıt yazın