Haci Bektas Veli, kendisinden 300 yil sonra gelen ronesanscilara Suluca Karahoyuk’ten isik tuttu
Bir Anadolu aydinlanmacisi
Aslanli ceylanli Haci Bektas Veli resmi:
Meydan evinde ocagin hemen uzerindedir. Haci Bektas Veli ogretisindeki sevgi ve hosgoruyu ifade eder. Sevgi ve hosgoru ile mazlum ile zalim, gucsuz ile guclu bir arada olur. Bu da egitim ve aydinlanma ile saglanir. Zalimin zararli gucu yararli guce donusturulur. Meydan evinde 12 hizmeti temsilen oturma yerinde 12 post bulunur. Haci Bektas Veli’yi temsil eden post giris kapisinin hemen solundadir. Kapi yaninda temsil edilen Hunkâr postu tevazunun ve mutevaziligin en guzel ornegini olusturur.
ALI RIZA SELMANPAKOGLU (*)
Bati, karanlik cag dedigimiz krallarin din istismarciligi yaparak kilise isbirligi ile egemenligini surdurup ilimle ugrasanlari engizisyon mahkemelerinde oldurdugu, korkuttugu ve yasamin her donemini kendi yorumladiklari dini temele oturttuklari donemin en etkili surecini 800-1650 yillari arasinda yasamistir.
Dunyanin yuvarlak oldugunu ortaya koyan Kopernic gorusunu savunan Bruno 1600 yilinda yakilarak olduruldu. 1633’te Galile mahkemede yargilandi, tehdit ve baski altinda bilimle ugrasmadigini soyleyince serbest birakildi. “Dunya yine de donuyor” dedigi calismalarini korku icinde gizlice surdurdu. Kendisinden 300 yil sonra gelen Ronesanscilara da isik tutacak olan Haci Bektas Veli aydinlanma isigini Suluca Karahoyuk’ten yakti.
Haci Bektas Veli (1242-1337) Anadolu’ya 1270 yilinda geldiginde pek cok yerinde Hiristiyanligin hâkim oldugu kucuk Turk beyliklerinin ve asiretlerin yasadigi Anadolu Turklerini dusunce ve yasamda birlestirilmesine, Anadolu’nun Turklestirilmesine, Turkmen yorumuyla Muslumanligin yayilmasina katki saglamistir. Gelismis bireylerden gelismis toplum olusturmaya yonelen ogretisini yaymaya baslamistir.
Horasan’dan Ahmet Yesevi’nin ogrencisi Lokman Perende’den aldigi matematik, astronomi, felsefe dersleri ile Turklerin yasam bicimi ogretisinin temelini olusturmustur.
HACI BEKTAS OGRETISININ DORT KAPISI
Haci Bektas Veli Alevi-Bektasi ogretisini birbirinden sirasi ile gecilen dort kapi olarak ortaya koymustur. Bu dort asamadan gecerek egitilen birey mukemmele ulasir.
Birinci kapi, seriat kapisi:
Bu kapida Islam dinini kabul etmek Hazreti Muhammed’i Islamin peygamberi olarak sevip saymak, onun ehlibeytine ayni saygiyi gostermek, Hazreti Ali’yi sevgi ve hosgorunun sembolu olarak gormek esas alinmistir. Bu asamada Tanri-insan baglantisi ogretilmektedir. Kuran’in ozu, ruhu, iyilik, dogruluk ve yardimlasma, calisma, Tanri’ya sevgiyle baglanma vb. konular islenmekte. Sekilcilikle sinirli kalmanin gelismeyi onledigi bilinci olusturulmaktadir.
Sekilden oze, yuzeysellikten derinlige gecisin bilgileri verilmektedir. Bu kapiya Haci Bektas Veli’nin verdigi sifat “yel”dir. Yanlisla dogruyu, iyiyle kotuyu ayirmak bilincine ulasma hedeflenir.
Ikinci asama, yol (tarikat) kapisidir:
Bu kapiya erdemlilik kapisi da diyebiliriz. Bu kapinin aslini Haci Bektas Veli od (ates) olarak belirlemistir. Tanri’yi, kendisini ve evreni tanimak icin insanin icindeki ates, ask onem kazanmaktadir. Bu asamada insan incelenmekte, gelismis bireye geciste bireyin karakteri ve davranis guzellikleri gelistirilmektedir. Olmazsa olmaz temel ogeler;
* Sevgi ve hosgoru sahibi olmak.
* Incinsen de incitme.
* Dusmaninin dahi insan oldugunu unutma.
* Bir insani icten yaralamak gammazliktir.
* Dusman onemsiz olsa da asagilama.
* Hicbir insani ve ulusu kucumseme.
* Tevazu gomlegini giymek olgunlarin isidir.
* Goze nur gonulden gelir.
* En buyuk keramet calismaktir.
* Dinine dizinle degil kalbinle baglan.
* Kotulerden sakin temizlerle dostluk et.
* Mahlukatin en guzeli de insan, en cirkini de insandir.
* Okunacak en buyuk kitap insandir.
* Soy sopun buyuklugu iyi ahlak ve guzel huy sahibi olmaktir.
4 Âdem’e candan, Hakk’a da kuldan yakin ol.
4 Bizim meclisimizin tarafi yoktur.
4 Vefa, sevgi ve sadakat bagidir.
4 Eline, diline, beline sahip ol.
Gibi ozdeyisleri ile sevgi ve hosgoru sahibi olmak, bunun icin insan, kendini ve toplumu, ulusunu ve diger uluslari tanimak ve anlamak icin caba sarf etmeli ve bilgilenmelidir. Sevgi ve hosgoru, olumsuzluklari olumlu kilar, zararli olmayi onler, zararli olacaklarin zararlarini onlemek icin iletisim kapisini acik tutar. Insan daima merkezdedir. Insani tanimak ve anlamak sevgi ve hosgoru ile baslar.
4 Eline, diline, beline sahip olmak uclemesi yolun onemli kisilik gelismesini olusturur.
Eline sahip ol:
Hirsizlik yapma, baskalarinin malina, canina zarar verme, baskalarinin hakkini teslim et, adil ol, haksizlik yapma vb… Calis, uret, kazan, baskalarinin sirtindan gecinme, hakkin olmayana tenezzul etme, el acma.
Diline sahip ol:
Yalan soyleme, dedikodu yapma, iftira atma, dilinle baskalarini rahatsiz etme.
Beline sahip ol:
Esinden gayri herkesi anne, baba, kardes olarak gor, karsi cinse zina duygularindan arinmis olarak bak, bu anlayis icinde kadin erkek ayrimi yapmaksizin kadinlar ile erkekleri esit gor.
Goruluyor ki insanlarin dogustan genetik olarak zaaflarinin farkinda olan Haci Bektas Veli egitim yolu ile bu zaaflari kontrol altina alarak yanlistan, zararlidan dogruya, yararliya donusumu saglamistir.
UCUNCU ASAMA
Marifet kapisi
Bu kapiya akil-ilim ve adalet kapisi da diyebiliriz. Haci Bektas Veli bu asamaya gelen insanlarin aslinin sudan oldugunu soyler. Marifet kapisinda yetisen insan akil, ilim ve adalet ile mukemmele dogru gelisir, aydinlanma surecinde bir yandan aydinlanirken aydinlanmanin ozelliklerini benimser, ari su gibidir, temizler, yikar, karanliklar aydinliga donusur. Bu asamadakilere Hunkâr “su”sifati verilmistir.
Ilim, akil ve adalet ile Tanri-insan-evren uclemesini cozumler. Bu ucunun birbirinden ayrilmaz bir butun oldugunu kavrar. Enel Hakk der. Haci Bektas Veli bu asamada ilim ve akil yolu ile ogretisini surdururken su uc onemli yaklasimi daima goz onunde tutmustur.
a- Ayn’el yakiyn: Gorerek, dokunarak, uygulayarak, deneyler yaparak tanimak, anlamak ve duyumsamak.
b- Ilm’el yakiyn: Bilgiyi bilim yolu ile degerlendirip dogru dusunmeyi, yaraticiligi ve yeni bilgiyi saglamak.
c- Hak’el yakiyn: Tanri’nin insan da oldugunu, insanin Tanri’dan ayri olmadigini Tanri-insan-evren butunlugunun hicbir kuskuya meydan vermeyecek sekilde kavranip benimsendigini ortaya koyan yaklasimdir.
Goruluyor ki Alevi-Bektasi anlayisinda Tanri-insan-evren bir butun iken, Sunni-Islam anlayisinda Tanri-insan-evren ayri ayri konum ve kaliplardadir. Bu butunluk Cem’deki halka oturusundan tutunuz semahin daire olarak yapilmasina kadar bircok yasam bicimine ve rituellere yansimistir.
Marifet odur ki ilim, akil ve adalet yolu ile aydin olabilmek, biri anlayip bir olabilmek diye de ozetleyebiliriz marifet kapisini.
Dorduncu asama: Hakikat kapisi
Gercege ulasma asamasi. Haci Bektas Veli bu kapida egitim alanlara toprak sifatini vermistir. Toprak bunyesinde; hava, su ve atesi tasir, butunlugu saglar. Bu bolumde ogretinin diger uc asamasini ogrenen, kavrayan ve uygulayan birey mukemmele ulasir ve Tanri-evren-insan butunlesmesi gerceklesir. Alevi-Bektasi dualari gulbanklarinda gercege hu diye sonlandirilir. Bazen de kisaca hu denir.
Amin anlamindadir. Mukemmel insan artik butunun bir parcasidir, butune sevgi ile bakmayi bilir. Tanri korkusunun yerini Tanri sevgisi almistir. Ne korkar ne de korkutur, cevresine mutluluk verir. Ben-sen-o ayriliginin yerini biz kavrami alir. Ben degerliyim, sen degerlisin, biz degerliyiz, birlik olduk gucluyuz, mutluyuz bakis acisi ile yasami guzellestirmekte katki sunar.
Calisip ureterek ve dayanisip yardimlasarak bir olmanin, iri olmanin, diri olmanin olanagina katki saglar. Can bedenden cikinca ruh Hakk’a yurur. Vefat edenlere Hakk’a yurudu denir.
En cok uc gun agirlanan konuklar daha sonra Dergâh’taki calisma programina dahil edilir
Asevindeki kara kazan
Asevi Dedebaba’dan sonra gelen en onemli yoneticilerden birisi olan asevi babasi tarafindan yonetilir. Dergâha gelen tum konuklarin, egitim gorenlerin ve gorevlilerin calisma plani, yemek ve yatirilma plani burada yapilir. Mutfakta ihtiyaca gore cesitli buyuklukte kazanlar vardir. Kara kazan en buyugu olup, Dedebaba seciminden sonraki torenlerde ve ozel gunlerde binlerin uzerinde konuk geldiginde kullanilir. Konuklar en cok 3 gun agirlanir. Daha sonraki gunler icin calisma planina dahil edilir.
Meydan evinde ocak:
Meydan evine giriste tam karsidadir. Ocagin iki yaninda cerag denilen iki mum bulunmaktadir. Turk gelenegini ocak yansitir. Varligin, aydinligin ve dusuncenin surekliligini temsil eder. “Ocagin yansin”atasozunde oldugu gibidir. Gunduzleri egitimde olan ya da calisanlarin aksamlari bir araya geldiklerinde ocak ve iki mum torenle yakilir. Aydinlik, insanlar icin geceler ve gunduze donusturulur anlamindadir. Ocak akli, mumlar ise ilim ve adaleti temsil eder. Akil, ilim ve adalet aydinlanmanin uc onemli unsurudur. Bunlar Allah-Muhammet-Ali uclemesi ile de ifade edilir. Ocagin solunda toplantiyi yoneten baba, yaninda sirayla erkekler oturur. Karsilarinda ise bayanlar oturur ve bir halka olusturulur. Gunumuzdeki cemlerde bu konu uc mum ile temsil edilir.
Meydan evi tavani:
Hic civi kullanmadan 9 kat derinligi olan ahsap bir tavandir. Kat kat gokyuzune yukselis. Haci Bektas Veli’nin 4 kapidan belirttigi hava hareketini (yeli) temsil eder. Tavanin bu yapisi muzikli ve semahli toplantilarda akustik saglar.
Kirkbudak samdani:
Pir Evi’nde Hunkâr’in bulundugu kirklar meydanindadir. Zararli ve korku veren gucu temsil eden ejderhanin basinin uzerinde uc samdan, sirtinda bir samdan vardir. Haci Bektas Veli aydinlanmasini temsil eder. Zararli, korku verici ejderhanin gucu basinin uzerindeki akil-bilim ve adaleti temsil eden aydinlanmanin olusturdugu bilincle yararli guce donusur ve sirtindaki samdanla da toplumu aydinlik ve mutluluga tasir.
Asevi.
Haci Bektasi Veli anma torenleri bugun basliyor
SELAHATTIN SAHIN
NEVSEHIR – Haci Bektas Veli’yi anma torenleri bugun baslayacak. Cumhurbaskani Abdullah Gul’un de torenlere katilmasi bekleniyor.
Nevsehir’in Hacibektas ilcesinde bu yil 45.’si duzenlenecek olan Haci Bektas Veli Anma Torenleri ve Kultur Sanat Senlikleri icin ilcede cesitli duzenlemeler yapildi. Ilceye Cumhurbaskani ve Basbakan’in torenlere katilma olasiligi nedeniyle helikopter pisti yapilirken, bir sure once restorasyon calismasina baslanan Hacibektas Veli Kulliyesi ve muzesindeki onarim calismalari hizlandirildi. Hacibektas Belediye Baskani Ali Riza Selmanpakoglu, senlige bu yil bircok devlet adaminin katilacagini belirterek rekor sayida ziyaretci de beklediklerini soyledi. Selmanpakoglu, “Cumhurbaskani Abdullah Gul, davetten buyuk memnuniyet duyduklarin belirterek katilma sozu verdi. Kultur ve Turizm Bakani Ertugrul Gunay, KKTC Milli Egitim Bakani Canan Oztoprak, KKTC Demok-rat Parti Genel Baskani Serdar Denktas, Avrupa Parlamentosu Uyesi, Yesiller Partisi Milletvekili Ozan Ceyhun, SHP Genel Baskani Murat Karayalcin ve diger bazi siyasiler ile cesitli ulkelerin buyukelcileri ve milletvekillerimiz senligimize katilacak” dedi. 3 gun surecek etkinliklerde cesitli paneller, resim ve fotograf sergileri duzenlenecek ve tiyatro gosterileri sunulacak.
Haci Bektas Veli Dostluk ve Baris Odulu ise bu yil, Alevi-Bektasi kulturune katkilarindan dolayi eski Adalet Bakani Mehmet Seyfi Oktay’a verilecek.
Bir yanıt yazın