BOGAZ GEÇìSì ìSTANBUL VE TÜRKìYE ULASIMININ GEREKLERìNE GÖRE GERÇEKLESTìRìLMELìDìR Prof.Dr. Güngör EVREN Bogaz geçisinin, ulastIrma sistemi içinde, baska ülkelerde rastlanmasI güç özel bir yeri vardIr. UlastIrmamIzIn ülke çapInda bütünlük kazanmasI, Avrupa ülkeleri ile baglantImIz ve Avrupa'yI ülkemiz üzerinden Orta Doguya baglayan transit geçisini saglamasI açIlarIndan Bogaz geçisi büyük önem tasImaktadIr. Daha önemlisi, Bogaz geçisi Istanbul'un Asya ve Avrupa yakalarInI birbirlerine baglayarak, Istanbul Metropoliten AlanInIn ulastIrmasInda büyük etkisi olacak bir yatIrImdIr. Özetle Bogaz'In geçisi : 1. Istanbul Metropoliten AlanI UlasIm 2. Ülke içi kentlerarasI ulasIm 3. UluslararasI ulasIm biçimindeki islevleri çerçevesinde degerlendirilmelidir. Istanbul Metropoliten AlanI açIsIndan bakIldIgInda, Bogaz geçisi Istanbul'un iki yakasInI birlestirmesi nedeniyle önem kazanmaktadIr. Ancak kent içindeki sorunlarI çözmeksizin, böyle bir baglantInIn saglanmasInIn, Istanbul'un ulasImIna saglIklI bir çözüm getirmesi olanaksIzdIr. Gerçekten, trafiginin %90 nInI asan bölümü kent içine yönelik Bogaziçi Köprüsü, bireysel tasIma agIrlIklI olmasI nedeniyle Istanbul'un ulasIm sorununu çözmek söyle dursun, agIrlastIrmIstIr. Fatih Sultan Mehmet Köprüsü de Istanbul ulasImIna yararlI olamamIstIr. Istanbul'un ulasIm sorununun çözümü için, Bogaz geçisinin ancak mevcut ve yapIlacak raylI sistemlerle bütünlesecek bir baglamda olumlu bir etkisi olabilir. KentlerarasI ulasIma katkI, Anadolu ile Trakya arasIndaki ulastIrmanIn dar bogazInI olusturan bir süreksizligin ortadan kaldIrIlmasI biçimindedir. Bogaz geçisi ile aktarmasIz karayolu ulasImI saglanmIstIr. Bu asamada demiryollarInIn da aynI olanaga kavusmasI önem tasImaktadIr. UluslararasI ulasIm konusunda, Bogaz geçisinin Avrupa ve Ortadogu ülkeleri arasIndaki trafigin Türkiye üzerinden saglanmasI açIsIndan degerlendirilmesi gerekir. Kitlesel nitelikteki bu tasImalar için demiryollarInIn etkinlestirilmesinin en akIllI çözüm oldugu bilinen bir gerçektir. Görülüyor ki, yukarIda belirtilen özellikleri nedeniyle, Bogaz geçisi Türkiye ulastIrmasInIn gelecegine iliskin temel tercihin bir göstergesi olmakta ve ulastIrmamIz için yönlendirici bir rol oynamaktadIr. Iste bu yüzdendir ki, Bogaz geçisinin karayoluna veya demiryoluna yönelik olmasI yasamsal bir önem tasImaktadIr. BOGAZ GEÇÍSÍNÍN ÍSTANBUL ULASIMINDAKÍ YERÍ Istanbul'a ayrIcalIgInI ve essiz güzelligini kazandIran Bogaz'In, Istanbul'un ulasImI açIsIndan da özel bir yeri vardIr. Bogaz geçisi, Bogaziçi Köprüsünün isletmeye açIldIgI 29 Ekim 1973 tarihine kadar yalnIz denizyolu ile saglanabiliyordu. 1973 yIlIna gelindiginde vapurlarIn tasIdIklarI yolcu sayIsI 113 milyona erismis bulunmaktaydI. Araba vapurlarIyla BogazI geçen tasIt sayIsI ise 1972 yIlInda, yani Bogaziçi Köprüsü yapIlmadan önce 5 milyona yükselmisti. 1973 yIlInda denizyolunun Istanbul yolcu tasImasIndaki payI %15 in üstünde idi. 1973 yIlI 29 Ekiminde Bogaziçi Köprüsü isletmeye açIldIktan sonra, Bogaz geçisi trafiginde köklü degisiklikler meydana gelmistir. Bu degisiklikleri bir kaç noktada toplamak mümkündür. Bunlardan birincisi BogazI geçen tasIt sayIsIndaki çok hIzlI artIstIr. Ikinci önemli gelisme BogazI geçen tasIt sayIsIndaki bu büyük artIsa karsIn yolcu sayIsInda paralel bir artIsIn meydana gelmemesidir. Bu durum, köprüyü geçen tasItlarIn çogunlugunun özel araba olmasIndan kaynaklanmaktadIr. Nitekim, Bogaz Köprüsü’nü geçen tasIt sayIsI içinde özel otomobillerin payI %80 dolayIndadIr. Denizyolunun Bogaz geçisindeki payI %17 dolayIndadIr. Istanbul ulasImIndaki payI ise %15 lerden %4 ler düzeyine düsmüstür. Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nün de isletmeye açIlmasIyla tasIt sayIsInda %1200 artIsa karsIlIk yolcu sayIsInda %200 dolayInda bir artIs meydana gelmis oldugu görülmektedir. Sonuç olarak Bogaz Köprüleri insanlara degil araçlara hizmet sunmaktadIr. KARAYOLU GEÇÍSÍNÍN SONUÇLARI Üçüncü Bogaz geçisinin veya daha sonraki geçislerin karayolunu içermesinin, Istanbul'un ulasIm sorununu agIrlastIran ve çözümü güçlestiren olumsuz sonuçlarI olacaktIr. Çünkü günlük yolculuklarIn yaklasIk %11 ini olusturan Bogaz geçisi dIsInda, %90 In üstünde karayoluna dayalI olan Istanbul ulasImI çok ciddi sorunlarla karsI karsIya bulunmaktadIr. Yani ulasIm hacminin %89 unu olusturan iki yakadaki ana caddelerin çogundaki araç yogunlugu Bogaz Köprülerindeki yogunluklardan daha az degildir. YapIlan etüdler, yeni karayolu geçisleri ile bu sIkIsIk yollardaki yogunluklarInIn katlanacagInI göstermektedir. YapIlmasI düsünülen bireysel ulasIma dayalI bir karayolu geçisi, Istanbul'un iki yakasIndaki yollarI kilitleyecek ve sorunu içinden çIkIlmaz boyutlara getirmekten baska sonuç dogurmayacaktIr. Eger ulasIm politikasInda köklü degisiklik yapIlacak ve araç tasImaktan vazgeçilerek insan tasImak üzere toplu tasIma ilkesinin geregi yerine getirilecekse, o zaman yeni karayolu geçislerine gerek yoktur. Çünkü mevcut köprülerde otobüslere ayrIlacak bir serit, geçirilecek yolcu sayIsInI en az iki katIna çIkaracak, yani yolcu tasImasI açIsIndan yeni bir köprü yapIlmasIndan daha etkili olacaktIr. Istanbul genelinde 1.9 olan otomobil basIna yolcu sayIsI Bogaz geçislerinde 1.7 dir. Bu sayIyI 3-4’e yükseltecek bir düzenleme, araç sayIsInI önemli biçimde azaltacaktIr. KIsacasI, çözüm kesinlikle yeni köprü/köprüler yapImInda degildir; karayolu geçislerinin yanInda demiryolu geçisi için yer ayrIlsa bile... Çünkü, karayolu ile Bogaz geçisi Istanbul'un karayoluna dayalI çok yanlIs ulasIm sisteminin yanlIslIgInI pekistirecek, bu yüzden yüzlerce trilyon TL.’sInI bulan kayIplarI arttIracak, Istanbul'da yasayanlarIn ulasIm çilesini dayanIlmaz boyutlara getirecek, sonuçta Istanbul ulasImInI kilitleyecektir. NE YAPMALI ? UlastIrmacI gözüyle, genel bir degerlendirme çerçevesinde, simdiye kadarki Bogaz geçislerinin toplu tasImayI etkinlestirmeye yönelik olmadIgI hususu varIlan baslIca sonuçtur. Oysa, Istanbul gibi nüfusu 10 milyonu asan büyük ve toplutasImasI yeterince gelistirilmemis bir kentte, ulasIm sorununun ancak toplu tasImacIlIgIn güçlendirilmesi ile çözülebilecegi herkes tarafIndan kabul edilen bir husustur. Bogaz geçisinin toplu tasImaya köklü katkI saglayabilecek çözümü için, bu asamada olusan talebe göre, lastik tekerlekli sistemler artIk yetersiz kalmaktadIr. Gerekli kapasite ancak demiryolu baglantIsInIn gerçeklestirilmesiyle saglanabilir. BogazIn dogal güzelligi ve Istanbul'un tarihi dokusu ve engebeli topografik yapIsI demiryolu baglantIsInIn tünel geçisiyle saglanmasInI zorunlu kIlmaktadIr. Istanbul ulasImIna katkI saglayacak çözüm, her iki yakada yaygInlastIrIlmIs raylI sistemlerle ve TCDD agIyla bütünlesik biçimde gerçeklestirilecek bir demiryolu tüp geçisidir. Gerçeklestirilen çok ayrIntIlI etüdlerle varIlan sonuç da budur. Prof. Dr. Güngör Evren Í.T.Ü. Ínsaat Fakültesi UlastIrma Anabilim DalI