Efendiler, Heyeti Murahhasamiz vazifesini ikmal ettikten sonra, Ankara'ya avdet etmek uzere, yolda bulunuyordu. Herkes Heyeti Murahhasayi yakindan takdir etmek icin tehaluk gosteriyordu. O gunlerde idi, Heyeti Vekile Reisi Rauf Bey, Meclis Reisi sanisi bulunan Ali Fuat Pasa ile birlikte, Cankaya'da nezdime geldiler.
Sayfa 793 Rauf Bey; ben, dedi, Ismet Pasa ile karsi karsiya gelemem. Onun istikbalinde bulunamam, musaade ederseniz, muvasalatinda, Ankara'da bulunmamak, dairei intihabiyemde bir devir yapmak uzere, Sivas istikametinde seyahate cikayim.
Rauf Bey'e, bu tarzi hareketine bir sebep olmadigini, burada bulunmak, Ismet Pasa'yi, bir hukumet Reisine yarasir surette kabul etmek ve vazifesini husnu ikmal ettiginden onu sifahen de takdir ve tebrik etmek muvafik olacagini soyledim.
Rauf Bey, kendime hakim degilim; yapamayacagim, dedi ve seyahate cikmak hususunda israr etti. Heyeti Vekile Riyasetinden istifa eylemesi sartiyla seyahatine muvaffakat ettim.
Ondan sonra, Rauf Beyle aramizda, su mukaleme cereyan etti:
Rauf Bey - Heyeti Vekile Riyasetinden cekilirken, sizden cok rica ederim, dedi, devlet riyaseti makamini takviye ediniz.
Rauf Bey'e; dediginizi yapacagima katiyyen emin olunuz! cevabini verdim.
Rauf Bey'in ne demek istedigini, ben, pek guzel anlamistim. Rauf Bey, devlet riyaseti makami olarak, hilafet makamini dusunuyor ve o makama kuvvet ve salahiyet teminini benden rica ediyordu.
Rauf Bey'in, benim muspet cevabimin medlulunu anlayip anlamadigi meskuktur. Bilahare, Cumhuriyet ilanindan sonra, kendisiyle Ankara'da vukubulan bir mulakatimizda, ne icin muariz oldugunu, yapilmis olan seyin, Ankara'dan mufarakat ederken, benden yapilmasini rica ettigi ve benim soz verdigim meseleden baska bir sey olmadigini soyledigim zaman, ben, demisti, devlet riyaseti makamini takviye ediniz derken, asla Cumhuriyet ilanini tasavvur ve kasdetmemistim.
s.794 Halbuki, Efendiler, benim verdigim cevabin medlulu tamamen o idi. Filhakika, bence devlet riyaseti makamiyle Turkiye Buyuk Millet Meclisi makamini memzuc bulundurmak, hukumeti milliyemizin mahiyeti, Hukumeti Cumhuriye oldugu halde, onu kati olarak ifade ve ilan etmemek bir zaif teskil etmekte idi. Ilk firsatta, resmen Cumhuriyet ilan etmek ve devlet riyasetini, riyaseticumhur makaminda temsil ederek kuvvetli bir vaziyet vucuda getirmek elzem idi. Rauf Bey'e bunu yapacagima soz vermistim. Eger maksadima intikal edememis ise, zannederim, noksan bende degildir.
Ali Fuat Pasa ile de kisa bir mudavelei efkar yapildi.
Fuat Pasa bana soyle bir sual tevcih etti:
Senin, simdi, "apotr=apotre"larin kimlerdir; bunu anlayabilir miyiz?
Ben, bu sualden bir sey anlayamadigimi soyledim.
Pasa, maksadini izah etti. O zaman, ben de, su beyanatta bulundum:
Benim "apotr"larim yoktur. Memleket ve millete kimler hizmet eder ve hizmet liyakat ve kudretini gosterir ise, "apotr" onlardir. ***
Rauf Bey, Heyeti Vekile Riyasetinden istifa etti. Dahiliye Vekili bulunan, Ali Fethi Bey, ayni zamanda Heyeti Vekili Riyasetine intihabolundu (13 Agustos 1923).
Ali Fuat Pasa da, bir muddet sonra, 24 Tesrinievvel 1923 tarihinde, Meclis Riyaseti
s.795 Saniyesinden cekilerek ordu mufettisligine tayinini rica etti. Fuat Pasa'ya, unvani resisi sani olmakla beraber vaziyet ve vazifesinin pek muhim olan Meclis Riyaseti oldugunu soyliyerek vazifesine devam etmesini tavsiye ettim. Fuat Pasa, politikadan hoslanmadigini, hayatini askerlik meslegine hasretmek istedigini dermeyan ederek arzusunun is'afini ricada israr etti. Fuat Pasa'nin rutbesi mirliva idi. Kumanda edecegi orduda ferik rutbesinde kolordu kumandanlari vardi. Hidemati sabikasini nazari dikkate alarak kendisini feriklige terfi ve karargahi Konya'da bulunan Ikinci Ordu Mufettisligine tayin ettik.
Kazim KaraBekir Pasa da, daha evvel ayni mulahazatla, Meclis'ten ayrilmis ve ordu mufettisi olarak, Birinci Ordunun basina gecmis bulunuyordu.
***